طنزپردازان ایران (از آغاز تا پایان دوره قاجار)

ب‍ررس‍ی ادب‍ی‍ات اج‍ت‍م‍اع‍ی ان‍ت‍ق‍ادی و س‍ی‍اس‍ی ای‍ران زم‍ی‍ن و ع‍ل‍ل اج‍ت‍م‍اع‍ی و روان‍ی آن‍ه‍ا

نویسنده در آغاز به مقوله‌ی طنز، هزل و هجو از آغاز تا دوره‌ی سلجوقی نظری می‌افکند؛ سپس شخصیت‌های متعددی که از خود در آثار خویش به نوعی طنز، هزل و هجو بر جای گذاشته‌اند با ذکر نمونه‌هایی معرفی می‌کند؛ آن‌گاه با همان ترتیب تاریخی، به معرفی طنز و هزل در دوره‌ی سلجوقیان تا آغاز دوره‌ی مغول اهتمام می‌نماید، هم چنین علل سیاسی و اجتماعی آن را با معرفی اشخاص و نمونه‌هایی چند از طنز و هزل، بررسی می‌کند. بخش‌های بعدی کتاب نیز با همان شیوه‌ی تاریخی مشتمل است بر: طنز و هزل و هجو "در دوران مغول و تیموری تا پایان قرن نهم هجری" و "از آغاز قرن دهم (دوره‌ی صفویه) تا پایان دوره‌ی قاجاریه" که طی آن، نویسندگان و شاعران طنزپرداز همراه با نمونه‌هایی از آثار آنان معرفی شده‌اند.
در کتاب تصریح شده است: "... شاعران و اندیشمندان، معاینه می‌دیدند که خون و مال و عرض و آبروی مردمان، از دیدگاه زمامداران زمان، پشیزی ارزش ندارند، ناگزیر به عکس‌العمل می‌پرداختند و با طنز و هجو رذالت‌های اخلاقی آنان را بر ملا کرده و مورد نکوهش قرار می‌دادند. علی هذا اغلب این طنزها و هجوها، نمایشگر فساد اخلاقی و خداشناسی طنز و هجو شدگان است که هر اثر گوشه‌ای از مفاسد اجتماعی و اخلاقی آن روزگاران را به بهترین وجهی می‌نمایاند. طنز، مولود هوس‌های زشت طنزپردازان، در جهت خوارشماری ارزش‌های دیگران نیست، بلکه تلاش روشنگرانه و متعهدانه‌ای است در جهت ایجاد انگیزه و تفکر در مردم بی‌تفاوت و کم فرهنگ تا بهتر بیینند و بیشتر بیندیشند و ناهنجاری‌های رایج در جامعه را تشخیص دهند. بنابراین در جوامع تحت استبداد و ستم، آثار طنزآمیز، نمودار غایت دینداری و خیرخواهی و مردم دوستی طنزپردازان است، تا حاکمان گستاخ و شوخ چشم دنیا پرست و خدا نشناس، به خود آیند و ستم و مردم فریبی نکنند! همه چیز را برای خود و وابستگان خود نخواهند و بهترین و شایسته‌ترین خدمتگزاران را با اتهامات واهی روانه‌ی زندان نسازند و با داغ و درفش و غل و زنجیر و شکنجه پذیرای آن‌ها نباشند".