خلاصه کتاب جستاری در فهم بشر

سیری در دنیای شگفت انگیز ذهن

خلاصه کتاب «جستاری در فهم بشر» (An Essay Concerning Human Understanding) چکیده اثر برجسته «جان لاک» (John Locke)، فیلسوف انگلیسی قرن هفدهم است که در سال ۱۶۸۹ منتشر شد. لاک در این اثر بنیادین به بررسی منشا، حدود و اعتبار دانش بشری می‌پردازد و با رد نظریه معرفت فطری، استدلال می‌کند که ذهن انسان در بدو تولد همچون لوح سفیدی است که تجربه و مشاهده بر آن نقش می‌بندد. این کتاب که حاصل بیست سال تفکر و پژوهش لاک است و یکی از تاثیرگذارترین آثار در تاریخ فلسفه به شمار می‌رود، پایه‌گذار مکتب تجربه‌گرایی در فلسفه مدرن است، تاثیر عمیقی بر متفکران بعد از خود و شکل‌گیری روشنگری در اروپا داشته است.

بخشی از کتاب جستاری در فهم بشر:
«فرض کنید ذهن را همچون کاغذ سفیدی در نظر بگیریم که هیچ نقشی بر آن حک نشده است؛ خالی از هرگونه ایده و تصور. حال چگونه است که این ذهن خالی از تصورات و معانی پر می‌شود؟ از کجا این گنجینه بی‌کران تصاویر و اندیشه‌ها که خیال فعال و نامحدود انسان در آن نقش بسته، به دست می‌آید؟ به این پرسش پاسخی یگانه می‌دهم: از تجربه. تمام دانش ما بر تجربه بنا شده و در نهایت از آن سرچشمه می‌گیرد. مشاهدات ما، چه از اشیای بیرونی محسوس باشد و چه از عملیات درونی ذهن‌مان که خود آن را درک و در آن تامل می‌کنیم، فاهمه ما را با مصالح تمام تفکراتش تجهیز می‌کند. این دو منبع دانش، یعنی حس و تامل، سرچشمه تمام تصورات ماست، و تمام تصورات ما، هر قدر هم که زیاد و متنوع باشند، از همین دو منبع سرچشمه می‌گیرند.
بگذارید این مطلب را با مثالی روشن‌تر کنم. وقتی کودکی برای نخستین بار طعم شیرینی شکر را می‌چشد یا به سختی سنگ دست می‌زند، چه اتفاقی می‌افتد؟ او از طریق این تجربیات حسی، تصوراتی از شیرینی و سختی به دست می‌آورد که پیش از آن هرگز نداشته است. اگر کسی ادعا کند که این تصورات فطری و از پیش در ذهن کودک وجود داشته‌اند، من از او می‌پرسم چرا پس لازم است کودک این تجربیات را داشته باشد؟ چرا نمی‌تواند پیش از چشیدن شکر، مزه شیرینی آن را درک کند؟ این نشان می‌دهد که تصورات ما از راه حواس وارد ذهن می‌شوند و سپس عقل با تامل بر این تجربیات حسی و مقایسه و ترکیب آن‌ها، تصورات پیچیده‌تر را می‌سازد. این فرآیند مانند ساختن یک بنای باشکوه است که مصالح آن را تجربه فراهم می‌کند و معمار آن عقل است که این مصالح را به شیوه‌های گوناگون با هم ترکیب می‌کند.»