زایش تاریخ: تحلیل وقایع انقلاب مشروطیت

از متن کتاب:
انقلاب مشروطه ایران از ۱۹۰۵ تا ۱۹۱۱ به درازا کشید. این انقلاب بی شک از مهمترین پدیده های تاریخی جهان بویژه منطقه خاورمیانه، آسیای جنوبی و آسیای مرکزی به شمار می آید. طولانی شدن مقاومت انقلابی ها، گسترش انقلاب در میان مردم، اثر بخشی آن در کشورهای دیگر و نوآوریها و شگفتیهای ویژه اش از اهمیت آن حکایت دارند. معمولاً صدور فرمان مشروطیت در ۵ اوت (۱۴ مرداد) سال ۱۹۰۶ را روز مشروطیت به شمار می آورند. اما با همه اهمیتی که این روز دارد، نباید تنها بر آن تاکید کرد زیرا ارزش و اهمیت و ویژگی انقلاب مشروطه در تمام طول دوره شش ساله مبارزه و فرایند رشد و گسترش و آگاهیهای عمومی ناشی از آن نهفته است.
در حدود شصت سال پیش از این دوره، یعنی آن زمان که تحولات اجتماعی و اقتصادی ایران بسیار کند آهنگ بودند و نسلهای پی در پی تقریباً هیچ تغییری مگر رفتن و آمدن شاهان و حاکمان را نمی دیدند، جمعیت کشور در حدود ۱۰ میلیون نفر بود و سالانه تقریباً نیم درصد (بطور متوسط) رشد می کرد. ۱۰۰ تا ۸۰ سال پیش از مشروطه، به دنبال جنگهای ایران و روس، به فاصله ۱۵ سال در دو معاهده خفت بار گلستان و ترکمانچای قسمتهایی از شمال ایران (جمهوری فعلی آذربایجان) از ایران جدا شدند. زمان زیادی از عهدنامه ترکمانچای نگذشته بود که انگلیسیها دست به اقدام مشابه زدند و جنوب کشور را اشغال کردند. بر اثر این اشغال روسها از تبریز خارج شدند. انگلیسیها نیز در جنگ هرات افغانستان را به عنوان منطقه ای حایل در برابر روسیه تزاری و برای دفاع از هند (کمپانی هند شرقی) جدا ساختند و سپس از جنوب کشور بیرون رفتند...