فرهنگ ایران در سفرنامه های اروپایی دوره قاجار

از پیشگفتار:
از دورترین روزگار که بشر شهرنشینی را بر کوچ نشینی برگزید، همواره به سفر و حرکت از ممکن خود به دیگر جایها و مهاجرت مشتاق بود و به بهانه کوچکی راه سفر در پیش می گرفت، به بهانه دیدار دوست یا به بهانه بردن کالا از شهر خویش و تجارت و به بهانه و بهانه دیگر راه دیارهای ناشناخته و شناخته را در پیش میگرفت و راهی سفر می شد. در بازگشت های از این سفرها اهل خانه و یاران و آشنایان چگونگی سفر او را جویا می شدند و او با نقل آنچه دیده بود و شنیده بود دیگران را سرگرم می کرد و گاه به حیرت می انداخت. این سفرها همیشه دلخواه و آزادانه صورت نمیگرفت. گاه انسانی از شهر و دیار خویش رانده میشد و یا از محل سکونت خویش بنابر سببی می گریخت و یا او را وادار به سفر می کردند تا کاری انجام دهد. باز در بازگشت همه از او از دیاری که دیده بود، می پرسیدند و او هر آنچه را دیده بود. بیان می کرد و با سخنان خود جمعی را شیفته سفر می کرد.
نخستین دستاورد این سفرها از هر دست که بود، بیان شفاهی خاطرات و دیده ها و شنیده ها بود و این گفته های مسافر دهان به دهان میگشت و نقل محافل میشد. کم کم پس از آنکه خط و پیدایش آن تکامل زبان را سامانی بخشید، این خاطرات و دیده ها به کتابت درآمد و در گسترده یی فراگیرتر به نظر و گوش مردمان زمانه رسید. تجارت پیشگان از این نوشته ها بهره مند شدند و سیاست مداران برای پیشبرد مقاصد خود و احتمالاً نفوذ در سرزمینهای ناشناخته از آن سود بردند. نخستین سفرنامه ها را میتوان جزو نخستین پدیده های مکتوب بشری به حساب آورد که تعدادی از آنها که مربوط به بیش از دو هزار سال پیش است امروز باقی است و اهمیتی در خور دارند.
مسافر اگر آگاه می بود به زیرکی نکاتی را یادداشت می کرد و در سفرنامه خود می آورد که برای خوانندگان خودی تازگی داشته باشد. از نحوه زیست آدمیان دیگر، طرز تفکر و مبانی اقتصادی آنها و هنرهای دستی و صنایع و چیزهای شگفت میوه های بدیع، جانوران نوظهور، کوهها، رودها، درختها و... خلاصه از هر چیز که برای خود و خودیها تازگی داشت می نوشت و در یادداشتهای خویش ثبت می کرد و بدینگونه فرهنگ ملتی دیگر را به ملت خویش معرفی می کرد...