سفرنامه دمورگان - ۱۲۳۶ قمری - ۱۹۰۸ میلادی

از مقدمه کتاب:
بعد از دیولافوا، باستان شناس دیگری موسوم به ژاک دمورگان Jacques de Morgan بایران آمد و او نیز از سال (۱۸۹۱-۱۸۸۹ مطابق با ۱۳۰۹-۱۳۰۷ قمری) سراسر ایران را دیدن کرد و در نقاط مختلف کمانه هایی زد و حاصل تحقیقات دو ساله خود را در پنج کتاب منتشر نمود که از آن میان یک کتاب شامل دو جلد و محتوی ۴۰۰ صفحه رحلی با تصاویر و عکس های بسیار نفیس، فقط مربوط به آثار تاریخی و تحقیقات باستان شناسی ایران است.
دمورگان در بازگشت خود بفرانسه، موفق شد توجه مقامات فرهنگی و دولتی فرانسه را بعظمت موضوع ایران معطوف و جلب نماید و فکر بدست آوردن امتیازی برای حفاری نقاط تاریخی ایران در حقیقت از اوست تا اینکه در سال ۱۸۹۴(۱۳۱۲ق) رنه دو بالوا René de Balloy وزیر مختار و سفیر فوق العاده فرانسه مقیم دربار طهران موفق شد موافقت ناصرالدین شاه را برای انعقاد قراردادی برای واگذاری امتیاز انحصار حفاری در تمام خاک ایران بفرانسه بدست آورد. انعقاد این قرار داد و اجرای مفاد آن بعللی که در این کتاب از آنها صحبت شده تا سال ۱۳۱۵ معوق ماند تا اینکه در این سال کار آن خاتمه یافت و بموجب آن «هیات رسمی نمایندگی علمی فرانسه در ایران» Délég ition scientifique en Perse تاسیس گردید و هیات مزبور بریاست و سرپرستی دمورگان بایران آمدند و مرکز عملیات خود رادر شوش انتخاب کردند. این عده بعد از هر هیجده ماه کار، ۴ ماه برای استراحت و حمل آثار کشف شده و انتشار نتایج تحقیقات بفرانسه باز می گشتند و کتاب حاضر شرح یکی از این سفرهاست که هیات مزبور از شوش بقصد فرانسه عزیمت می کند (سال ۱۹۰۸ میلادی مطابق با ۱۳۲۶قمری) و ظاهراً آخرین سفر دمورگان بوده است اما در حقیقت نتیجه مشاهدات و استنباطات ۱۷ سال ارتباط دمورگان با ایرانیان می باشد.
این کتاب از روی نسخهٔ اصل یعنی از زبان فرانسوی بفارسی ترجمه شده و نام آن «از شوش تا لوور و حوادثی که برای یک کاروان حامل عتیقات میان شوش و دریا روی داده است» بوده و مترجم برای مزید فایده ترجمه دو فصل از کتاب دیگر همین نویسنده را که آن دو فصل نیز در زمینه مطالب سفرنامه حاضر میبود بر این کتاب افزوده است و آن دو فصل یکی «مقدمات کار» و دیگری «زندگی در ایران» است.
بهر حال این کتاب کوچک با وجود قلت صفحات، حاوی مطالب بسیار مربوط باوضاع اجتماعی و دولتی پنجاه سال پیش ایران ماست و در ضمن مطالعه آن خوانندگان می بینند بعضی از هموطنان ما که باقتضای شغل و کارشان با بیگانگان ارتباط و تماس داشته اند، چه زشتی هایی از خود نشان داده اند که ملاک قضاوت خارجیها درباره ما شده و ایشان آن صفات و اعمال را یکجا بحساب نژاد ایرانی گذاشته اند. با مطالعه این کتاب بطرز رفتار بیگانگان با افراد ایرانی نیز آگاه می توان شد که وقتی پای مصالحشان بمیان می آید حتی یک فرد دانشمند و فرهنگی آنها هم از ایراد هیچگونه توهین و دشنام خودداری نمی کند...