سندیکای کارگری حزب توده: رضا روستا

تدوین: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات

چپ در ایران به روایت اسناد ساواک - کتاب پنجم

مقدمه:
همانطور که فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در واپسین سالهای قرن بیستم تاثیری شگرف بر روند تحولات سیاسی و فرهنگی جهان بر جا گذاشت، شکل گیری آن در سالهای آغازین قرن حاضر نیز تاریخ جهانی را تحت الشعاع خود قرار داد. اگر چه مدتها پیش از این اندیشه های مبتنی بر سوسیال دمکراسی و کمونیسم در میان اندیشه های مترقی اواخر قرن ۱۹ جایگاه خود را یافته بود و در ایران آن روزگار نیز پیروانی داشت اما با تشکیل حکومت بلشویکی اتحاد شوروی، گروه ها و احزاب کمونیست در سراسر جهان، حامی قدرتمندی یافتند که نه تنها در دگرگونیهای سیاسی داخلی پشتیبان آنان بود، بلکه در ارتباطات جهانی و بین المللی نیز برای احزاب کمونیست جایگاهی ویژه در نظر داشت.
در اواخر قرن ۱۹ نمونه های پراکنده ای از توجه ایرانیان به تحولات روسیه در کتب عصر ناصری و خاطرات رجال آن دوره آمده است که پرداختن به آن خارج از حوصله این بحث است. اما نخستین نشانه های اندیشه سوسیالیسم در ایران را می توان در آثار نویسندگانی همچون میرزا آقاخان کرمانی و ملاقات علی اکبر دهخدا در صوراسرافیل و از همه مهمتر آثار و افکار محمدامین رسول زاده جستجو کرد و شاید بتوان فرقه اجتماعیون عامیون (کمیته سوسیال دمکرات ایران) را نخستین تشکل ایرانیان قفقاز دانست که در ۱۹۰۵ تشکیل شد و شاخه ای از حزب همت شمرده می شد. حزب همت که در ۱۹۰۴ تشکیل شد و دکتر نریمان نجف اوغلو نریمانف در ایجاد آن نقش بسزایی داشت، خود تابعی از حزب سوسیال دمکرات قفقاز بود که از نیرومندترین تشکیلات مسلمانان قفقاز به شمار می رفت و سایر ملیت ها همچون گرجیان و ارامنه نیز در واکنش به حذف ملیتهای غیر روسی دولت تزاری و از در مخالفت با حکومت روسیه به عضویت آن در آمدند...