تقی زاده: روشنگری ها در مشروطیت ایران

مقدمه از: محمد‌علی جمال‌زاده

برگرفته از متن کتاب:
هنگام تولد تقی زاده، قرن سیزدهم هجری که برای ایران و سایر کشورهای اسلامی قرنی شوم بود در شرف انقضاء بود. صاحب نظران مسلمان در انتظار حلول قرن جدید و آغاز عصری نوین بودند. عالم اسلام آهسته آهسته برای نهضت های سیاسی و اجتماعی آماده می شد.
همین سال مطابق بود با ۱۸۷۸. چون غالب تاریخ نگاران غرب معتقدند که قرن نوزدهم میلادی در معنی تا ۱۹۱۴ یعنی تا آغاز نخستین جنگ جهانی ادامه داشته است، باید او را فرزند قرن ۱۹ بدانیم. چه هنگام ورود سربازان آلمان به بلژیک نزدیک به چهل سال سن داشت. کارها کرده بود و نشیب ها و فرازها دیده بود.
تقی زاده اگر چه نزدیک به هفتاد سال در قرن بیستم زیست و همواره به استقبال تجدد رفت به قرن نوزدهم تعلق داشت و بسان لیبرالهای آن قرن فکر می کرد، مثلا مشروطیت را علاج همه دردها می دانست. آن ایام تبریز مرکز آذربایجان دوم شهر ایران از بعضی لحاظ شاید اول شهر ایران بود...