خاطرات یک سرگشته ایرانی

به کوشش: شهرام کیانی

رساله خطیِ «خاطرات یک سرگشته ایرانی» خاطره‌نگاشته عبدالعلی خان والد مرحوم جبارخان پیشخدمت ناصرالدین شاه در باب وقایع دوران مشروطه است. این خاطرات وقایع سال‌های بین ۱۲۸۴ تا ۱۲۲۸شمسی را در بر می‌گیرد. نویسنده به‌واسطه شغل پدر از دوران نوجوانی در دربار قاجار پیشخدمت بوده است. این شغل به‌شکلی موروثی به پسران او نیز منتقل شده است. وقایع مهمی که نویسنده شاهد آن بوده است از دوران پیش از استبداد صغیر آغاز شده است. در این دوران او مامور بلدیه تهران بوده است. پس از آن شرحی بر جریان کودتای سال ۱۲۸۷ شمسی و به‌توپ‌بستن مجلس آمده است. پس از دوران بسته‌شدن مجلس ملی و برقرای مجلس انتسابی و فرمایشی، او در حکومت استبداد مجددا به کار خود باز می‌گردد ولی شرایط به‌طوری پیش می‌رود که او مجبور به فراری شش ماهه از تهران می‌شود. او در مهر ۱۲۸۶ شمسی به تهران باز می‌گردد و این بازگشت مصادف با بازگشت سید میرهاشم دوه‌چی به تهران است. بخشی از کتاب به روایتی از روابط شخصی عبدالعلی‌خان با میرهاشم باز می‌گردد. بخش‌های پایان اثر به ماجرای فتح تهران در سال ۱۲۸۸ شمسی باز می‌گردد. در این دوران نویسنده در وزارت عدلیه مشغول به‌کار بوده است. پس از انتقال نویسنده به وزارت جنگ است که او روایتی دست اول از استنطاق‌های شخصیت‌های ضد مشروطه همچون صنیع حضرت و شیخ فضل الله نوری را ارائه می‌دهد.