برخی بررسی‌ها درباره جهان‌بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران - جلد 1

چند اشاره ضروری درباره مهم‌ّترین اثر احسان طبری: ۱- جلد نخستِ کتابِ "برخی بررسی‌ها پیرامونِ جهان‌بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران"، تالیفِ پژوهشی ستُرگِ احسان طبری در سیمای یک مورّخ با اسلوبِ مارکسیستی است که چاپ اوّل آن در سال ۱۳۴۸(۱۹۶۹م)، چاپ دوّم در سال۱۳۵۶، چاپ سوّم در سال۱۳۵۸ و چاپ چهارم آن توسط حزب توده ایران در سال۱۳۸۵ به مناسبت "۶۵سالگی" تاسیس انتشار یافته بود و اینک به صورت یک‌پارچه و مزیّن به جلدِ کتاب در دسترسِ عمومِ علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. ۲- طبری در پیش‌گفتار چاپِ اول کتاب "برخی بررسی‌ها پیرامون جهان‌بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران" (۱۳۴۸/۱۹۶۹) گفته است: "کتابی که اکنون در دست دارید مجموعه یک سلسله بررسی‌های تاریخی فلسفی است که درباره برخی جهان‌بینی‌ها، اندیشه‌وران و جنبش‌های اجتماعی ایران پیش و پس از اسلام نگاشته شده است. این بررسی‌ها گَرده پژوهشی کتابی است که در پندار و آرزوی نگارنده باید در این زمینه نوشته شود و می‌بایست نوعی «تاریخِ فلسفه و تفکّرِ اجتماعی» خلق‌هایی باشد که در سرزمینِ ایران زندگی می‌کنند." طبری همان‌جا افزوده بود: "کسی که کتاب را از سر تا پایان می‌خواند، می‌تواند تصوّری از حیاتِ معنوی ۳۰۰۰ ساله ایرانیان به دست آورد. اگر همّت، فرصت و عمر باقی باشد بررسی‌های این کتاب باید با بررسی‌های دیگری تکمیل شود." ۳- بررسی‌های تاریخی طبری بعدا در دو رساله مجزّای دیگر، یعنی "فروپاشی نظامِ سنّتی و زایشِ سرمایه‌داری در ایران" - از دوران قاجار تا آستانه مشروطیت- (چاپ اول، سال۱۳۵۴) و "جامعه ایران در دورانِ رضاشاه" (چاپ اول، سال۱۳۵۶) ادامه یافت که این دو پژوهش در واقع جلد دوم کتاب "برخی بررسی‌ها پیرامونِ جهان‌بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران" را تشکیل می‌دهند. ۴- طبری در نامه آوریل ۱۹۷۲ (نوروز ۱۳۵۱) خطاب به ژاله اصفهانی درباره این اثر خود نوشته بود: "اُمید است کارِ شریف انطباقِ جهان‌بینی علمی بر سیرِ مشخّصِ تاریخ و فرهنگِ ایران که با استادِ فقید "اِرانی" شروع شد، ادامه یابد و این نوشته نیز در این راهِ دراز منزل‌گاهی باشد."