مکالمه سیاح ایرانی با شخص هندی

رساله سیاسی انتقادی "مکالمه سیاح ایرانی با شخص هندی" نوشته حسن کاشانی، مدیر حبل‌المتین تهران در زمره رساله‌هایی است با مسائل مربوط به فنون و پندارهای جدید، انتقاد از نظام حاکم، ضعف حکومت و نا به سامانی کشور، ایجاد شرایط لازم برای برقراری قانون و استفاده از فن‌آوری و اندیشه‌های ممالک پیشرفته .در این رساله که به شیوه پرسش و پاسخ، و گفت و شنود تدوین شده، نظام حکومتی و اجزا و تشکیلات وابسته به آن در ایران با نظام حاکم در هند مقایسه می‌شود"; با توجه به این که سرزمین هندوستان در آن زمان (۷ - ۱۹۰۶) مستعمره بریتانیا بود و از دوران حکومت کمپانی هند شرقی براساس نظام حقوقی و موازین تشکیلاتی انگلیس اداره می‌شد، نویسنده در حقیقت به مقایسه مملکت واپس مانده ایران با دولت پیشرفته بریتانیا پرداخته است." مطالب این رساله در ۱۰ مجلس تنظیم شده که عمده مباحث آن در باب "محاکمات"، "مالیات" و "اصول اخذ مالیات و عوارض و محاکمات شرعیه و عرفیه ایران" است. لازم به توضیح است که "روزنامه حبل‌المتین" به مدت تقریبا چهل سال به مدیریت "جلال‌الدین حسینی کاشانی" (مویدالاسلام) در شهر کلکته به زبان فارسی منتشر می‌شد .شیخ یحیی و سید حسن کاشانی (برادران مویدالاسلام) و فرخ سلطان (دختر مویدالاسلام) کم و بیش از دور و نزدیک به انتشار آن کمک می‌کردند. حبل‌المتین به علت روابط نزدیک مویدالاسلام با سید جمال‌الدین اسدآبادی و ملکم‌خان ناظم الدوله (مدیر روزنامه قانون در لندن) از اعتبار بسیاری در ایران، هند، عراق، مصر، روسیه و ترکیه برخودار بود و در برقراری مشروطه و تنویر افکار ایرانیان نقش مهمی ایفا کرد. میرزا سید حسن کاشانی، برادر کوچک‌تر مویدالاسلام که نظر خوشی نسبت به جنبش مشروطه‌خواهی نداشت و از طرفداران عین‌الدوله محسوب می‌شد در سال ۱۳۲۵ اقدام به انتشار روزنامه حبل‌المتین تهران کرد. خانواده کاشانی به علت سال‌ها زندگی در هندوستان و رفت و آمد به ایران اطلاعات جامعی درباره هر دو کشور و اوضاع و احوال اجتماعی آن کسب کرده بودند و میرزا سید حسن کاشانی به دلیل اشتغال طولانی به کار روزنامه‌نویسی در نقد و نظر و تحلیل مسائل اجتماعی صاحب فکر و اندیشه بود.