خاطرات حاج عزالممالک اردلان: زندگی در دوران شش پادشاه

به کوشش: باقر عاقلی

امان الله اردلان ملقب به حاج عزالممالک، فرزند فخرالملک اردلان، از دولتمردان و بازیگران سیاست ایران دراواخر عهد قاجار وتمامی دوران پهلوی بود. او در جوانی وهمزمان با وقایع مشروطیت پا به عرصه سیاست گذاشت. حاج عزالممالک پنج دوره نماینده مجلس، دو بار سناتور و ده مرتبه وزیر شد و بارها در دستگاه دولت به عنوان استاندارد، حاکم، سفیر و مدیرکل انتخاب و چهار بار نیز امیر الحاج شد. اردلان مردی متدین، خوش محضر، باسواد و خوش نام بود و در سال ۱۳۶۶ ش در تهران درگذشت. برادران اردلان، سه تن از رجال سیاسی اواخر دوره قاجار و دوران پهلوی بودند که هریک نقش مهمی در تاریخ معاصر ایران بازی کرده‌اند. اسامی آنان امان الله اردلان (حاج عزالممالک)، ناصرقلی اردلان و علیقلی اردلان (یا رضاقلی) بوده‌است. هر سه فرزندان حاج فخرالملک اردلان (ابوالحسن خان اردلان نوهٔ امان الله خان اردلان حاکم قدرتمند کردستان) و برخلاف سایر خاندان اردلان، از کردهای شیعه مذهب بوده‌اند. نسب پدری آنان ازحاکمان کردستان بودند و نسب مادریشان ازشاهزادگان قاجار بودند. چندین دوره نمایندگی مجلس، بارها وزارت کشور و معاونت مجلس شورای ملی، کارنامه سیاسی وی را تشکیل می‌دهد. او مدت‌ها با دکتر میلسپو همکاری داشت و نطق بسیار معروفی در مذمت رفتار مورگان شوستر در مجلس ایراد کرده‌است. او در کابینه دولت مهاجرین در کرمانشاه به ریاست رضاقلی خان نظام‌السلطنه مافی، وزیر فواید عامه بود. او بیش از یکصد و ده سال عمر کرد و پس از دو برادر کوچکش بدرود حیات گفت. دوستانش به طنز در مورد او گفته‌اند: «کل شیئ هالک، الا حاج عزالممالک».