امنیت غذایی: سیر تحولات، تحلیل و ارزیابی

بخش اول کتاب با عنوان «مفاهیم و کلیات» در دو فصل به بررسی سیر تحولات مفهوم امنیت غذایی و ابعاد بررسی و تحلیل آن می‌پردازد. در فصل اول سیر تکمیل مفاهیم امنیت غذایی از دهه سی میلادی تا امروز بررسی می‌شود. امروز دنیا نگاهی چندبعدی و چند وجهی به امنیت غذایی دارد. این نگاه به سادگی به دست نیامده است. از سال ۱۹۳۶ میلادی که نخستین بار این واژه در نشریات علمی مورد استفاده قرار گرفت تاکنون، شاهد تغییرات فراوانی در مفهوم و در تعریف بوده است. این تغییرات گاه در سایه تحولات جهانی و چالش های پیش روی بشر مانند جنگ جهانی قرار گرفته و گاه تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی آن را متاثر کرده و گاه بحران‌های اقتصادی. در این یک سال اخیر هم همه‌گیری کرونا ویروس همان‌طور که بر همه ابعاد زندگی ما انسان‌ها تاثیر گذاشته، بر این حوزه نیز سایه سنگینی افکنده است. مهمترین تحولات تاریخی و مباحث مربوط به کشاورزی و غذا در هر دهه در این فصل مرور می‌شوند. در انتهای این فصل نگاه امروزی و جامع امنیت غذایی که در سطح بین‌الملل مورد وفاق متخصصان این حوزه قرار دارد باز تعریف می‌شود. بر این اساس امنیت غذایی زمانی وجود دارد که تمام مردم در تمام زمان‌‌ها دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی به غذای کافی، سالم و مغذی برای تامین نیازهای غذایی و ترجیحات غذایی را برای یک زندگی سالم و فعال داشته باشند. در سایه چنین نگاهی امنیت غذایی مساله‌ای است پیچیده و فرابخشی، به گونه‌ای که این وجوه و این ابعاد در ارتباطی تنگانگ با یکدیگر قرار دارند، ارتباط پیچیده‌ای که بر مبنای آن یکی را بدون دیگری نمی‌توان در نظر گرفت.
در بخش دوم کتاب با عنوان «ابعاد امنیت غذایی» پس از معرفی ابعاد چهارگانه آن در فصول جداگانه شاخص‌هایی به منظور تحلیل وضعیت امنیت غذایی بررسی می‌شود. زمانی امنیت غذایی در خودکفایی و موجود بودن موادغذایی خلاصه می‌شد. در آن زمان تاکید بر این بود که اگر در یک کشور غذا به اندازه کافی تولید شد آن کشور امنیت غذایی دارد. بعدتر اما مشاهده شد کشورهایی هستند که غذا به مقدار کافی تولید می‌کنند اما مردمانی دارند دچار ناامنی غذایی. غذا بود، به اندازه کافی هم بود، اما توان مالی برای خرید آن وجود نداشت. مباحث اقتصادی از چنین زمانی وارد مفاهیم مربوط به امنیت غذایی شدند. حالا در این زمان، امنیت غذایی در دو بعد مورد توجه واقع می‌شد، موجودی غذا و دسترسی به آن. جامعه بشری در مسیر خود و در طول تاریخ به پیش می‌رفت و امنیت غذایی ابعاد تازه‌تری به خود می‌گرفت. حالا کشورهایی بودند که هم غذا به اندازه کافی تولید می‌کردند و هم دسترسی مردم‌شان به غذا خوب و مناسب بود، با این همه اما همچنان با مشکلی به نام گرسنگی مواجه بودند. در سایه چنین مشکلاتی استفاده و بهره‌وری غذا وارد مباحث امنیت غذایی گردید. حالا دیگر گفته می‌شد شما زمانی امنیت غذایی دارید که غذا به مقدار کافی موجود باشد، دسترسی همه مردم به آن تضمین شده باشد و در عین حال از آن به درستی و در جهت رفع نیازهای‌شان استفاده کنند. این اما همه داستان نبود. ناگهان حادثه‌ای، فاجعه‌ای و بحرانی رخ می‌داد و این سه بعد به ناگاه متزلزل می‌شدند، مثل همین کرونا ویروس و همه‌گیری آن. حالا دیگر بشر به پایداری و ثبات این سه بعد امنیت غذایی فکر می‌کرد. این که موجودی غذا، دسترسی به آن و استفاده و بهره‌وری آن، باید در همه زمان‌ها برقرار باشد. در این بخش از کتاب با استناد به آمار و ارقام بین‌المللی وضعیت هر بعد امنیت غذایی جمهوری اسلامی ایران بررسی و در انتهای هر فصل این وضعیت با کشورهای منطقه، متوسط جهانی و متوسط کشورهای توسعه‌یافته مقایسه می‌شود.
بخشی هم تحت عنوان پیوست قرار داده شده که در آن مباحثی که به طور مشخص در شاکله اصلی کتاب نمی‌گنجید ارائه شود. چارچوب‌های مفهومی امنیت غذایی و معرفی سطوح تحلیل امنیت غذایی در سطح خانوار و ملی و منطقه‌‌ای در فصل اول پیوست معرفی شده‌اند و فصل دیگر آن به عنوان یکی از شاخص‌های جهانی معتبر در زمینه امنیت غذایی را با نام شاخص جهانی گرسنگی معرفی می‌کند و وضعیت ایران را بر اساس گزارش سال ۲۰۲۰ میلادی این شاخص به تصویر می‌کشد. در انتها هم واژه‌نامه‌ای تخصصی ارائه شده است. واژه‌نامه‌ای که می‌تواند مورد استفاده محققین و دانشجویان طیف وسیعی از رشته‌ها قرار گیرد که با امنیت غذایی سروکار دارند.