تذکره همایون و اکبر

تذكره همايون و اكبر، نوشته بايزيد بيات، تصحيح محمد هدايت حسین اين كتاب كه در سده دهم هجرى (شانزدهم ميلادى) به فارسى نوشته شده، رويدادهاى ميان دو پادشاه سلسله گوركانى، يعنى همايون و فرزندش اكبر را در بر دارد. رويدادهاى دوران همايون از ۹۴۹ هجرى (۱۵۴۲م) هم‌زمان با آمدنش به ایران تا ۹۹۹ هجرى (۱۵۹۰م)؛ يعنى پس از ۳۵ سال پادشاهى اكبر، دنبال مى‌شوند. اين كتاب از منابع مهم درباره گوركانيان هند و روابطشان با ایران در روزگار صفويان به شمار مى‌رود.
اين كتاب را نخست ويليام ارسكين، مورخ و خاورشناس درگذشته انگليسى، در ۷۱ - ۱۲۷۰ هجرى به ديده تاريخ‌پژوهان آورد و بارها در نوشته‌هاى خود درباره‌اش سخن گفت. بر پايه درون‌مايه خاتمه كتاب، نُه نسخه از اصل آن فراهم آمده بوده كه مصحح هنگام چاپ آن (۱۳۶۰ق / ۱۹۴۱م)، جز نسخه ديوان هند (اينديا آفيس)، از نسخه ديگرى آگاهى نداشته است.
اين كتاب در فهرست (كارنما / كاتالوگ) ۲۲۳ ديوان هند «تاريخ همايون» خوانده شده، اما نویسنده آن را به كار نبرده و تنها با عنوان «مختصر» و «تذكره» از اثر خود ياد كرده و از اين رو، سوكمار نيز آن را تاريخ مختصر ناميده، اما به دليل ياد شدن دوران پادشاهى اكبر، مصحح عنوان «تذكره همايون و اكبر» را برایش برگزيده است.