نظام حاکم بر مجازات اطفال و نوجوانان در حقوق ایران

پس از خاتمه جنگ جهانی دوم و تأسیس سازمان ملل و صدور اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸ مردم زجردیده مناطق جنگ زده، انتظار همزیستی مسالمت-آمیز، صلح پایدار توأم با آرامش و امنیت و گسترش عدالت اجتماعی را داشتند. اکثر دول نیز برای کاهش اثرات زمان جنگ و پیشگیری از ازدیاد بزهکاری، به اصلاح و یا تدوین قوانین حمایتی، هدایتی و تربیتی اطفال و جوانان اقدام نمودند.
مسئله بزهکای اطفال و نوجوانان، از جمله مسائل بغرنج اجتماعی است که دنیای امروز را شدیداً به خود مشغول داشته است. بیش از یک قرن پیش، یعنی از اواخر قرن نوزدهم، ارتکاب جرم و جنایت از ناحیه کودکان و نوجوانان، در کشورهای بزرگ صنعتی جلب توجه نموده است. از آن هنگام تاکنون در ممالک شرقی جهان اکثریت محققین، جامعه شناسان، جرم شناسان، روانشناسان، روانپزشکان و متخصص تعلیم و تربیت برای یافتن راه حلی جهت جلوگیری از بروز تبهکاری در میان جوانان و نوجوانان جهان، در تکاپو بوده¬اند. در حال حاضر، در مطبوعات اکثر کشورهای جهان مسئله «بزهکاری خردسالان و لزوم پیشگیری از آن» به صورت بحث روز در آمده است.
در اکثر کشورهای جهان، قانون مربوط به تشکیل دادگاه اطفال بزهکار را تنها راه مبارزه با جرائم اطفال و نوجوانان تلقی می¬کنند، ولی این واقعیت را نباید از خاطر دور داشت که این قوانین کافی به مقصود نمی¬باشند؛ چرا که اگر وضع اطفال و نوجوانان مورد امعان نظر قرار گیرد، ملاحظه می¬شود که اگر طفلی مورد اجحاف بزرگسالان مخصوصاً اولیاء قرار گیرد، هیچ گونه مقررات خاص کیفری غیر از مقررات قانون مجازات برای حمایت از حقوق اطفال وجود ندارد.
در لایحه جدید قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۰، اعمال مجازات کودکان و نوجوانان در سه وضعیت تقسیم شده است که وضعیت اول مربوط به مجازات کودکان و نوجوانان با رده سنی تا بلوغ است که مسئولیت کیفری ندارند جز در مواردی که به اشخاص ضرر مادی وارد شود که در این صورت پدر مجرم ضامن است. وضعیت دوم مربوط به جرایم تعیین شده برای رسیدگی به جرم تعزیری کودکان و نوجوانانی است که در زمان ارتکاب جرم، ۹ تا ۱۵ سال شمسی سن دارند و قرار شده است که به جای مجازات برای این دسته افراد، اقدامات پنج¬گانه تسلیم به والدین، اولیا یا سرپرست قانونی با اخذ تعهد، تسلیم به اشخاص حقیقی یا حقوقی غیر از والدین، نصیحت به وسیله قاضی دادگاه، اخطار و تذکر و نگهداری در کانون اصلاح و تربیت صورت گیرد.
وضعیت سوم مربوط به جرائم تعزیری توسط نوجوانانی که سن آنها در زمان ارتکاب جرم بین ۱۵ تا ۱۸ سال است، می¬باشد. برای این افراد نیز مجازاتهایی شامل نگهداری در کانون اصلاح و تربیت در سه بازه زمانی مختلف یعنی از دوتا پنج سال، از یک تا سه سال و همچنین از سه ماه تا یکسال و پرداخت جزای نقدی در ارقام مختلف تعیین شده است. از این رو ما در این تحقیق سعی در بررسی تحولات حاکم بر نظام مجازات و اقدامات تامینی اطفال و نوجوانان بزهکار در حقوق ایران از گذشته تاکنون و همینطور شناسایی چاش ها،خلاء ها و بهامات حقوقی پیرامون موضوع و نهایتا ارائه راهکارها و راه حل های منطقی جهت ارتقاء نظام عدالت کیفری ایران خواهیم بود.