ترجمه الفرق بین الفرق در تاریخ مذاهب اسلام

کتاب الفرق بین الفرق از کتب معروف ابومنصور "الفرق بین الفرق و بیان الفرقه الناجیه منهم" است که در فرق و مذاهب اسلامی و نقض عقاید و آرایی که بزعم او مخالف فرقه ناجیه است نوشته و ظاهرا به نظر می رسد که این کتاب صورت دیگر از کتاب "الملل و النحل" او که در تالیف آن از محاضرات و مخطوطات استادش ابواسحق اسفراینی استفاده کرده باشد. این کتاب ماخدی است که درباره چگونگی پیدایش فرق اسلامی و تاثیر بعضی بر بعضی دیگر و نفوذ فلسفه های یونانی به ویژه افلاطونی جدید و دیانات مسیحی و یهودی و ایرانی و هندی در فرقه های اسلام، معلومات سودمندی را در اختیار ما می گذارد.
اگر کتاب الفرق بین الفرق را از لحاظ نقد مباحث تاریخ حرکت فکری اسلامی مورد مطالعه قرار دهیم، هنر منصف را در بحث در چگونگی پیدایش فرق اسلام از همان روزگاران نخستین خود و ارتباط تاریخی مسائل با یکدیگر درک کرده و کیفیت تاثیر افکار ایرانی و یونانی فلسفی و سریانی مسیحی را بر فکر عربی سامی در می یابیم و در آن کتاب افکار کهن و فلسفه های گمشده ای را پیدا می کنیم که در کمتر کتابی آنها را توانیم یافت. اگرچه بسیاری از فرقه هایی را که مولف از آن بحث کرده از میان رفته اند، ولی تاثیر عقلی آن هنوز زنده است و اقوامی که بعدها در اسلام پدید آمده اند، آنها را چون میراث ادبی به ارث برده و در ضمن عقاید مذهبی و حیات فکری خود را تا به امروز آمیخته اند.