فرهنگ تاتی و تالشی

بر پایه‌ی گواههای استوار و روشنِ تاریخی و زبان‌شناختی، زبانی که تاتیان بدان سخن می‌گویند تا چهارسد سالِ پیش (تا زمانِ صفویان) زبانِ همه‌ی آذربایجانیان بود که گستره‌اش تا به قزوین نیز می‌رسید، لیک با ترک‌تازیِ زبانِ ترکی زبانِ تاتی اندک‌اندک از میان برفت و تنها باشندگانِ چند آبادی این زبان را نگه بداشتند و تا به امروز رساندند.
زبانِ تالشی نیز که نزدیک‌ترین زبان از زبانهای ایرانی به زبانِ تاتی است گویشورانی پرشمار در دوشسترِ(غرب) استانِ گیلان و نیز استانِ اردبیل در ایرانِ کنونی و لنکران آستارا در نیمروز(جنوب) «اران» که اینک جمهوری آذربایجان خوانده می‌شود دارد. شوربختانه زبانِ تالشی هم‌اکنون نیز زیرِ فشار و تازش روزافزونِ زبانِ ترکی جای دارد تا آنجا که در بخشهایی از دوشسترِ گیلان، همچون بخشهایی از آستارا، که روزگاری همگی تالشی‌زبان بودند زبانِ ترکی به جای زبانِ تالشی نشسته است و در اران نیز گویشورانِ تالشی که شمارشان ۵۰۰ هزار تن برآورد می‌شود با سختیهای گسترده‌ی فرهنگی و زبانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
این کتاب شامل فرهنگ لهجه تاتی روستای کلور از بخش شاهرود خلخال و لهجه طالشی شهرک رضوانشهر ( رضوانده سابق ، واقع در ۳۳ کیلومتری بندرانزلی بر سر راه انزلی به آستارا ) به همراه اطلاعات مختصری درباره صرف فعل و بعضی بخشهای دیگر دستور این دو لهجه است.
کتاب حاضر از این نظر که در بردارنده واژه نامه ای از دو لهجه تاتی و طالشی است که با هم ارتباط نزدیک دارند بسیار مفید است و پژوهندگانی که به نوشته های یار شاطر دسترسی ندارند میتوانند با مطالعه در واژه ها و نکات دستوری پایان نکتاب اطلاعی اجمالی از ساختمان دستوری و آوائی این دو لهجه بدست آورند. همچنین با دقت در مواضع مختلف کتاب رابطه این لهجه ها با زبانهای باستانی ایران و ویژگیهای آورائی و صرفی و نحوی آنها برای آشنایان به زبانهای ایرانی تا حدی روشن می شود.درباره‌ی نویسنده‌ی این فرهنگ، علی عبدلی، گفتنی است که وی در شهرِ تات‌زبانِ کلور در شهرستانِ خلخال زاده شده و بیش از ۲۰ کتاب در زمینه‌های زبانِ تاتی و تالشی و تاریخ و فرهنگ و ادب مردمانِ تالشی به چاپ رسانده است.
گفتنی است، استاد عبدلی ویرایشی نو از «فرهنگِ تاتی و تالشی» با بازنگریِ بنیادی و افزوده‌هایی بسیار آماده کرده‌اند که شوربختانه هنوز ناشری فرهنگ‌دوست برای چاپِ آن نیافته‌اند. امید که ایشان بتوانند ویرایش تازه از این فرهنگِ را هر چه زودتر در دسترس دوستداران و پژوهندگانِ زبانهای ایرانی، به ویژه زبانهای تاتی و تالشی، بگذارند.