خوان الاخوان

با مقدمه، حواشی و تراجم اعلام بخامه: علی اکبر قویم

خوان الإخوان كتابى است به زبان فارسى در كلام فلسفى اسماعيلى، منسوب به ناصر خسرو قباديانى(متوفاى 481ق.).
مؤلف در مقدمه به رهايى خود از جهل به دست امام فاطمى، بى‌آنكه از او نام ببرد، اشاره مى‌كند و از اينكه از جانب او مامور دعوت مى‌شود، سخن مى‌گويد. او اين كتاب را به سفره‌اى(خوان) تشبيه مى‌كند كه طعام و شراب معنوى فرستاده از جانب امام به دست نویسنده در آن نهاده شده و به متابعان «خداوند روزگار»(امام زنده زمان) عرضه شده است. هر «صف» به اختصار، به يكى از مباحث فلسفى و كلامى؛ مانند علم، معاد، نفس، ثواب و عقاب، ابداع و جز اين‌ها، بر طبق مشرب متكلمان اسماعيلى مى‌پردازد. مباحث كتاب، مانند مباحث ديگر آثار ناصر خسرو، بر دو اصل كلى استوار است: دليل آوردن از جهان آفرينش و تطبيق آن بر امور باطنى، و تاويل آيات و احاديث. در خوان الإخوان اشاراتى شايان توجه به داعيان اسماعيلى قديم، به ويژه به متفكران اسماعيلى ايرانى هست؛ مانند: محمد نخشبى، مؤلف كتاب محصول، ابويعقوب سجستانى مؤلف كشف المحجوب و ابوالهيثم گرگانى سراينده قصيده سؤالات.
برخلاف زاد المسافر و وجه دين (نام دو اثر از تأليفات ناصر خسرو) كه طرحى مشخص در آن‌ها رعايت شده است، خوان الإخوان ترتيبى منطقى ندارد و بخش‌هاى آن مانند يادداشت‌هاى موضوعى پراكنده‌اى است كه مؤلف آن‌ها را بدون نظم خاصى كنار هم جاى داده است.