محمد الخلیلی

(1279 - 1347 هـ.خ)

در اثنای تحصیل، به تدریس نحو، صرف، هندسه، حساب، طب و.. نیز پرداخت. او پس از مدتی به قصد تمرین و تطبیق آنچه خوانده بود، ملازم پدر گردید. همچنان‌که در مطالعه کتب طبی جدید و اطلاع بر اقوال پزشکان ماهر و معالجات ایشان و استعمال داروهای طبی جدید برای شناخت اثر آنها در بیماری‌ها نیز کوتاهی نکرد. او در آخر نجف را به قصد بغداد ترک کرد و ملازم درس برخی اساتید شد. از جمله دستیار دکتر مشهور عبدالرحمن المقید رئیس الوحده العینیه در بیمارستان ملکی برای یک سال یا بیشتر شد و با او در کارها و معالجات حاضر می‌شد. سپس مجدد به نجف بازگشت و به مدت دو سال ملازم پدر و عمویش طبیب مشهور حاج میرزا محمود خلیلی گشت. پس از مرگ پدر زیر نظر اطبای رسمی در طب ممارست نمود و «معجم أدباء الأطباء» را نوشت. محمد خلیلی شعر نیز می‌سرود و آثار برخی نویسندگان معاصرش را به نظم درآورده است. خود درباره ورودش به عرصه شعر می‌گوید: بر کسی که در محیطی آکنده از ادبا و ادب‌دوستان چون محیط نجف پرورش یافته، لازم است که با ایشان نشست و برخاست کند؛ به‌گونه‌ای که یکی از ایشان یا دست‌کم شبیه آنها بشود. من در این محیط پرورش یافتم و زندگی ادبی را شناختم. بسیار به مطالعه کتب ادبی و خواندن دیوان‌های شعری علاقه داشتم و اشعاری از آنها که برایم شگفت می‌نمود را حفظ می‌کردم. تا اینکه خود دوبیتی‌ها و گاه قطعاتی را می‌سرودم..