حسینعلی رزم آرا

(1272 - 1364 هـ.خ)

سرتیپ حسینعلی رزم‌آرا رئیس دایرهٔ جغرافیایی ارتش بود. گلزار مشاهیر فرزند سرهنگ حاج‏محمد، در ۱۲۷۲ در تهران متولد شد. تحصیلات خود را در مدارس رشدیه، اقدسیه، الیانس فرانسه و مدرسه‏ی قزاقخانه به اتمام رسانید و به درجه‏ی افسری رسید. چندی هم در فرانسه علوم جغرافیای نظامی را تحصیل کرد. پس از بازگشت به ایران در قزاقخانه مشغول خدمت شد و در درجه سلطانی از احمدشاه لقب «افتخار نظام» گرفت. پس از کودتا در ۱۳۰۰ امتیاز مجله‏ی قشون را دریافت کرد و دو سالی آن مجله را انتشار می‏داد که حاوی اخبار نظامی و تعلیمات قشونی بود. در ۱۳۰۲ مجله‏ی قشون را به فرج الله بهرامی (دبیر اعظم) واگذار کرد و خود امتیاز مجله‏ی پهلوی را گرفت که هر دو هفته یکبار انتشار می‏داد. این نشریه نیز مانند مجله‏ی قشون، مجله‏ی خبری و تعلیماتی بود و مجموعا ۱۱۸ شماره منتشر شد. رزم‏آرا تدریجا مدارج نظامی را در طول زمان طی کرد و بعد از شهریور ۱۳۲۰ درجه سرتیپی گرفت و به ریاست اداره جغرافیایی ارتش منصوب شد. از اهم مشاغل وی در ارتش می‏توان ریاست ستاد و معاونت و استادی دانشگاه جنگ را نام برد. وی مدتی هم ریاست ستاد لشکر خراسان را عهده‏دار بود. وی در رشته‏ی تخصصی خود (جغرافیای نظامی) بسیار مطلع بود و تالیفات زیادی از خود باقی گذارد. از جمله ده جلد فرهنگ جغرافیائی ایران، راهنمای ایران، راهنمای تهران، طریقه‏ی زندگی در جامعه را می‏توان نام برد. وی صاحب اختراعاتی نیز بود مانند قبله‏نما، سمت‏نمای نابینایان که مورد توجه علمای کشورهای خارج قرار گرفت. رزم‏آرا چندی عضو فرهنگستان ایران بود و در بسیاری از موسسات تحقیقاتی و علمی جهان مشارکت داشت. (تو ۱۲۷۲ ش)، نویسنده. ملقب به افتخار نظام. از آثار وی: «بوصله القبله، فتاوی و تقاریظ»؛ «راهنمای ایران»؛ «فرهنگ جغرافیای ایران»، به همکاری چند نفر از افسران ارتش؛ «قبله‏نما»، «مرآت البلدان یا تشریح طبی»؛ «نجوم برای همه».[۱] مولف، محقق. تولد: ۱۲۷۲. درگذشت: اردیبهشت ۱۳۶۴. حسینعلی رزم‏آرا، فرزند محمد، تحصیلات خود را در دبستانهای رشیده، اقدسیه، الیانس فرانسه و دبیرستان نظام تهران گذراند. سپس از دانشکده‏ی علوم جغرافیایی فرانسه و دانشگاه جنگ تهران فارغ‏التحصل شد. وی به زبان فرانسوی و انگلیسی و روسی آشنایی داشت. حسینعلی رزم‏آرا از آبان ۱۳۲۷ تا مهر ۱۳۳۲ رییس دایره‏ی جغرافیایی ارتش بود. از جمله فعالیت‏های وی در دوره‏ی ریاست می‏توان به موارد زیر اشاره نمود: چاپ و انتشار راهنمای ایران (۱۳۳۰) راهنمای تهران (۱۳۳۲) و راهنمای همدان، نقشه‏برداری از شهر ری به مقیاس ۱ :۲۰۰۰ و شهر رشت، عکس‏برداری هوایی و تهیه‏ی نقشه از منطقه‏ی جنگی لاجیم و بستر زاینده رود، تهیه‏ی نقشه‏های برجسته از ایران و آذربایجان و فلات ایران و تهران و دماوند و منجیل و قافلان کوه و همدان و الوند. و از همه‏ی اینها مهمتر در زمینه‏ی جغرافیا تهیه و چاپ فرهنگ جغرافیایی ایران در یازده جلد (یک جلد برای استان مرکزی و ده جلد برای ده استان آن روز کشور). رزم‏آرا که قدیمی‏ترین افسر نقشه‏بردار ایران به شمار می‏رفت، با وجود آن که نقشه‏برداری را با روش‏های قدیمی از وت، معلم آلمانی دارالفنون آموخته بود، در سال ۱۳۲۶ به مدت دو سال به اروپا رفت و در موسسه‏ی جغرافیای ملی فرانسه به نوآموزی پرداخت و سخت تحت تاثیر روش‏های جدید فوتوگرافی (تبدیل عکس هوایی به نقشه) واقع شد به طوری که پنج افسر نقشه‏بردار مجرب را برای نوآموزی به همان موسسه‏ی فرستاد. او همچنین دو افسر دیگر را هم فرستاد که در برگشت به دایره‏ی جغرافیایی از لحاظ آموزش‏های لازم به کارمندان فنی کمک برسانند. در نتیجه تلاشهای مستمر ایشان بود که بالاخره در سال ۱۳۳۱ دو دستگاه مولتی پلکس و یک دستگاه چاپ نقشه در دایره‏ی جغرافیایی ارتش به کار افتاد و تبدیل عکس به نقشه که جهشی بزرگ در امر نقشه‏برداری به شمار می‏رفت عملا امکان‏پذیر شد. حسینعلی رزم‏آرا همچنین در دانشکده‏ی افسری آن زمان به تدریس نقشه‏برداری پرداخت. وی در سال ۱۳۵۲ در نخستین کنگره‏ی جغرافیدانان ایران حضور داشت. از جمله تالیفات حسینعلی رزم‏آرا می‏توان به این عنوان‏ها اشاره نمود: مرآه البدن یا تشریح طبی (۱۳۲۸)؛ نقشه برداری، فرهنگ جغرافیایی ایران (با همکاری چند نفر، ده جلد، ۱۳۳۲)؛ راهنمای ایران (۱۳۳۰)؛ بوصله القبله، فتاوی و تفاریظ (۱۳۳۴)؛ بوصله القبله (فارسی و عربی، ترجمه‏ی سید کاظم آذری به زبان عربی، ۱۳۳۵)؛ راهنمای شهر تهران (با همکاری چند نفر، ۱۳۳۱)؛ طریقه‏ی زندگی در جامعه؛ فهرست نشریات دایره‏ی جغرافیایی ارتش (۱۳۳۸)؛ قبله‏نما (عربی، ترجمه‏ی دکتر موسی حکمت به زبان عربی، ۱۳۳۲) قبله‏نما (۱۳۳۲)؛ متد رزم‏آرا (۱۳۲۸)؛ نجوم برای همه (ماکسول راید، ۱۳۳۵). اختراعات وی به این شرح هستند: دستگاه آموزش عملیات نقشه‏برداری؛ قبله‏نمای رزم‏آرا؛ سمت‏نمای نابینایان.