میرزا مهدی خان ممتحن الدوله شقاقی

(1223 - 1299 هـ.خ)

پس از چند سال تحصیل در مکتب «سرخانه» و مدرسه جدید التاسیس دارالفنون، به سبب روابط خانوادگی به دستور شخص ناصرالدین شاه، با اولین هیئت دانشجویان ایرانی به پاریس اعزام شد و بعد از اتمام تحصیلات متوسطه و اخذ گواهینامه مهندسی معماری از دانشکده معماری (آرشیتک‌تور) پاریس در سال ۱۲۴۳ش به ایران بازگشت. مخارج تحصیلی او به موجب گزارش میرزا ملکم خان به ناصرالدین شاه، بالغ بر سیصد تومان شده بود. وی بعد از دو سال تحصیل مقدماتی، به پاریس آمد و پس از شش ماه، امتحان ورودی را گذراند و وارد مدرسه مرکزی هنر و صنایع ساخت شد و بعد از سه سال، با دیپلم مهندسی راه و پل سازی، فارغ التحصیل شد. خاطرات میرزا مهدی خان شقاقی که به کوشش حسینقلی خان شقاقی به چاپ رسیده است، در بردارنده نکات مهم و جالبی از نظام آموزشی معماری در آن دوره است. او پس از بازگشت از فرانسه، با مشکلات خانوادگی متعددی روبه‌رو شد و مدت‌های زیادی را بدون شغل و با وضع مالی اسفناک سپری کرد و تا ۱۵سال، کسی برای کار طراحی ساختمان به او رجوع نکرد. کار به جایی رسید که مجبور شد به صورت عمله روزمزد به‌طور ناشناس در ساختمان‌های خصوصی مشغول به کار شود، تا اینکه روزی در سر ساختمانی، وزیر امور خارجه وقت به طور اتفاقی او را دید و به سبب شناختی که از پدر وی داشت، او را به حضور ناصرالدین شاه برد. او طی ملاقاتی که با ناصرالدین شاه در بیرون شهر داشت، به دستور او، ساختمان قصر فیروزه را طراحی کرد، اما به دلیل نپذیرفتن دخل و تصرف‌های شاه در طرح، این کار از او گرفته شد. البته قصر فیروزه -با نقشه او- ۴-۵سال بعد به اتمام رسید که اکنون هم ساختمان آن باقی است. وی به خاطر خدماتش در وزارت امور خارجه، به لقب ممتحن‌الدوله نایل شد و بعدها نیز نشان تمثال ناصرالدین شاه را به او اهدا کردند.