اسماعیل نواب صفا

(1303 - 1384 هـ.خ)

اسماعیل نوّاب صفا تحصیلات ابتدائی خود را در کرمانشاه سپری و پس از چندی به همراه خانوادهٔ خود به گرگان و بعد به تهران می‌آیند. وی اوّلین شعرش را در سال ۱۳۲۳ در بیست سالگی در روزنامه توفیق به چاپ می‌رساند. در آن موقع محمّد علی توفیق صاحب امتیاز و ابوالقاسم حالت سر دبیر این روزنامه بودند. از آن پس به دعوت «ابوالقاسم حالت» به عضویت هیئت تحریریه روزنامه «توفیق» درآمده و پس از چندی ستون مخصوصی با امضاء مستعار «مرشد صفا» باز کرد. در تابستان ۱۳۲۵ به عضویّت نخستین کنگره شعرا و نویسندگان که در خانه فرهنگی ایران و شوروی تشکیل شده بود انتخاب شد. رئیس کنگره ملک الشعرای بهار بود و صادق هدایت نیز عضو هیئت رئیسهٔ آن بود. اسماعیل نوّاب صفا اوّلین تصنیف یا ترانه خود را بر روی یک آهنگ محلی کرمانشاهی ساخت که به نام «وعده گلرخان» شهرت یافت. وی در سال ۱۳۲۶ با استاد اسماعیل مهرتاش آشنا شد که در آن روزها جامعه باربد را تأسیس کرده بود. این آشنائی سبب شد که وی با حسینعلی مستعان که در آن روزها ریاست رادیو را بر عهده داشت، آشنا شود. آشنائی که کار او را به رادیو کشاند و این آغاز کار هنری «نوّاب صفا» بود چرا که در آنجا با هنرمندان عصر خویش آشنا شده و زمینهٔ فعّالیت هنری وی فراهم آمد. «نوّاب صفا» در شهریور ۱۳۲۶ همکاری خود را با رادیو تهران آغاز و به عضویّت و دبیری شورای نویسندگان رادیو درآمد و همچنین بر برنامه-های رادیو نظارت می‌کرد.همچنین ، مدتی نیز همراه با یاور همدانی از تهران به رشت رفت و تا دو سال با هم در رادیو گیلان همکاری کردند. وی برای تماشاخانه‌های تهران، پیش پرده می‌ساخت و گاهی نیز در مجلّه هائی مثل تهران مصوّر اشعاری سیاسی با امضاء «مولانا صفا» به چاپ رساند. همکاری وی با مجید وفادار از همین زمان ادامه یافت و برای آهنگ‌های او حدود ۱۲ ترانه می‌سازد که برخی از آن‌ها عبارتند از: دنیای من، آه بی‌اثر، خاکستر من، رؤیای شیرین، دلنواز. آشنائی «نوّاب صفا» با مهدی خالدی (از آهنگسازان و نوازندگان ایرانی) نیز در منزل «مجید وفادار» صورت می‌گیرد و نخستین اثر مشترک با «مهدی خالدی» بنام «رفتی» در دستگاه شور با صدای دلکش در سال ۱۳۲۶ به اجراء درآمد. حدود ۱۶ ترانه از همکاری «نوّاب صفا» و «مهدی خالدی» بجا مانده که از برخی از این ترانه‌ها عبارتند از: آمد نو بهار، بگریم (در سوگ صبا)، آهنگی در نوا، آئین وفا. وی تا سالهای قبل از انقلاب ایران و همین‌طور در چند مورد طی سالهای پس از انقلاب به فعالیت ترانه‌سرایی خویش ادامه داد، اما در سالهای پس از انقلاب و تا پایان عمر، به تحقیق و نویسندگی نیز مشغول شد. از جمله می‌توان به چاپ کتابهای قصهٔ شمع که شرح خاطرات هنری او است، تفسیر پنج قصیده از اسدی طوسی، نغمهٔ مهر که شرح حال پنج شاعر و عارف مشهور از جمله مولانا، سعدی، حافظ، بابا طاهر و خواجه عبدالله انصاری می‌باشد، اشاره کرد. همچنین مجموعهٔ اشعارش به نام از یاد رفته و مجموعهٔ ترانه‌هایش با نام تک درخت در همین سال‌ها به چاپ رسیده‌است. او همچنین «سفرنامهٔ فرهاد میرزا معتمدالدوله» را با تجزیه و تحلیل کامل شرح حال فرهاد میرزا تصحیح و تحشیه کرده و نیز «منشأت فرهاد میرزا» نیز از جمله آثار نوشتاری اسماعیل نوّاب صفا است. وی مدتی نماینده اصفهان در مجلس شورایملی بود.