ملاحسین واعظ کاشفی

(820 - 910 هـ.ق)

وی از جمله مولفان پرکار و واعظان معروف قرن نهم و دهه آغازین قرن دهم است . وسعت اطلاعات و توانایی وافرش در تالیف و تصنیف ، وی را در شمار نویسندگان پر نام و پرآوزه فارسی درآورده است . به نوشته دکتر صفا : «ولادتش در واسطه نیمه قرن نهم در سبزوار قصبه بیهق اتفاق افتاد و ... چون بانگی خوش و بیانی دلپذیر و اطلاعاتی بسیار داشت ، مواعظش محل قبول همگان بود ... از سبزوار به نیشابور و از آنجا به مشهد در (۸۶۰ هجری قمری) و سپس برای زیارت مزار خواجه سعدالدین کاشغری که از کبار مشایخ نقشبندی بوده به هرات رفت و در آنجا با مولانا جامی ملاقات کرد و در همان شهر به وعظ و تذکیر و تصنیف ادامه داد و با رجال و شاهزادگان آشنایی و مجالست یافت و چون نوبت پادشاهی به سلطانحسین میرزای بایقرا رسید بر مرتبت بسیار یافت و به ترغیب و تشویق او تصانیف بسیار پرداخت ... تا به سال ۹۱۰ هجری قمری برابر با ۱۵۰۴ میلادی در گذشت . درباره اعتقاد او ، از زمان حیاتش ، اختلاف بود ، چنانکه در پاره یی نواحی به رقض و در پاره یی دیگر ، به تسنن اشتهار داشت و چون فرزندش فخرالدین علی ، به تصرح ، او را پیرو طریقت نقشبندیان که همه از اهل سنت بوده اند ، دانسته ، مسلم می شود که متمایل به تسنن بوده و از جانبی دیگر ولایت و تربیت اولیه اش در شهر سبزوار که از مراکز قدیم شیعیان اثنی عشریست و هم تالیف کتاب جالب ، جامع و شیوای (روضه الشهداء) بستگی او را بخ مذهب تشیع نشان می دهد . بهر حال او مردی بود عالم و آزاده و شاعر و نویسنده و واعظی راهنما و پاکیزه سیرت ، و نه گرفتار پنجه ، تعصب . » شخصیت و مراتب علمی او را ، امیر علیشیر نوایی ، در صفحه ۹۳ (تذکره مجالس النفائس) چنین مینویسد : مولانا حسین ، کاشفی متخلص می کند و از ولایت سبزوار است و مدت بیست سالست که در شهر هرات ، ساکن و بغایت ذوفنون و پرکار ، و کم فنی باشد که او را در آن دخلی نباشد . (این مطلع ازوست) : سبز خطا ، زمشک تر ، بر سمن مزن سنبل تاب داد را ، و نسترن مزن نوشته ها را گزیده و برای شما خواننده خوب بیاوریم : در کتاب ( تاریخ علمای خراسان ) آمده است : «هنگامی که مرحوم ملاحسین کاشفی از هرات به سبزوار وارد شد چون متهم به تسنن بود ، هنگامی که برفراز منبر قرار گرفت و مردم را به پند و اندرز سرگرم داشت ، پیرمردی که از محبان اهل بیت عصمت بود ، از جا برخاسته ، تکیه بر عصای خود داده ، منتظر بود که از وی سوالی کند تا حقیقت اعتقاد نامبرده ، بر وی مشکوف شود ، تصادفا سخن کاشفی بدینجا رسید که جبرئیل دوازده هزار مرتبه بر پیغمبر اکرم (ص) نازل شد و پیرمرد از استماع این سخن وقت را غنیمت دانسته ، پرسید بگو بدانم جبرئیل چند مرتبه بر امیرالمونین علی (ع) نازل گردید ، کاشفی که از مردم کار دیده ، جهان گشته و از بدگمانی سبزواریها ، دباره خودش با خبر بود ، بلادرنگ متوجه شد ، که پیرمرد برای آزمایش عقیده ، او چنین سوالی می کند ، وی متحیر ماند ، اگر در پاسخ پیرمرد بگوید جبرئیل بر او نازل نشده ، سبزواریها که فدائیان علی (ع) اند ، او را سنی دانسته و پیرمرد عصا را بر سر او خواهد شکست ، آخرالامر گفت : جبرئیل بیست و چهار هزار مرتبه بر آن حضرت نازل شده ، پیرمرد سوال کرد ، برای مدعای خود دلیلی هم داری ، یا برای خوشایند من چنین جوابی دادی ؟ گفت از روی دلیل چنین سخن گفته و دلیل من آن است که پیغمبر (ص) فرمود : انا مدینه العلم و علی بابها : ( که من شهر علمم , علیم در است ) و ( درست این سخن قول پیغمبر است ) . بنابراین هرگاه جبرئیل دوازده هزار مرتبه به مدینه وارد شده باشد ، باید که بیست و چهار هزار مرتبه در رفت و آمد ، بر آن حضرت که باب مدینه است وارد شده باشد ، مردم از حسن مجادله او تعجب کرده و با او پس از این به خوبی برگزار نمودند . » نوشتار را کسی که دربار و ری ذوق هنر کاشفی ، نقش اساسی را داشته و هم ، جلیس و مونس او بوده ، یعنی از امیر علیشیر نوایی می خوانیم ، آنجا که نویسد : « وی از رقض ایشان عاری است و از مذهب باطل ایشان بری ، ولیکن از تهمت ، بری نیست و مولانا کاشفی چنانکه همه کس را معلوم است واعظی در غایت خوبی است و در عالم ، از بنی آدم واعظی ، به خوبی او نبوده و نیست و در مجلس وعظ او هر چند فسیح و گشاده باشد ، از کثرت جمعیت مردمان ، جای اکثر نیست و از کثرت مزاحمت خلق ، بیم هلاکت بعضی مردمان بوده و کثرت ازدحام ایشان جهت این است که آواز و انشای وی در غایت حسن و لطافت بوده و به حقیقت مغنی حضرت داوود علیه السلام در او تجلی نموده و در امت محمد (ص) کسی که صفت داوودی بر کمال داشته باشد غیر او نبوده است و ...