میرزا حبیب اصفهانی

(1835 - 1893 هـ.خ)

او پدر دستور زبان فارسی محسوب می‌شود. اهمیت جایگاه او در تاریخ ایران به دلیل پیشگامی فعالیت‌ها و آثار متعدد و متنوع او در زمینه‌های مختلف و تاثیرگذاری سیاسی و فرهنگی و ادبی و علمی است که در جنبش قبل از انقلاب مشروطه ایران (مصادف با دوره شاهان قاجار، ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه) قرار می‌گیرد؛ او با اینکه در روستایی کوچک در آن زمان به دنیا آمد اما با توجه به روحیه جستجوگر، آزادی خواهانه و ایران دوستانه خود، ضمن گذراندن دوره‌های تحصیلی مرسوم آن زمان، به همصحبتی با معدود روشنفکران داخل و خارج از ایران روی آورد و از اولین و مهم‌ترین و تاثیرگذارترین روشنفکران تجددخواه زمانه خود گردید. میرزا حبیب با تبعید (در سال ۱۲۴۵ ش) و پیوستن به یکی از قطب‌های سیاسی و روشنفکری ایرانیان آن زمان در امپراتوری عثمانی یعنی استانبول با محوریت روزنامهٔ اختر بر تحولات سیاسی ایران در جهت وقوع انقلاب مشروطه تاثیر گذاشت. این تاثیرگذاری به خصوص از طریق انتخاب هوشمندانه آثار کارساز جهت ترجمه و نیز نویسندگی در روزنامه اختر در گسترش آگاهی مردم ایران از عقب‌ماندگی خود نسبت به تمدن غرب و روشنگری‌های سیاسی قابل مشاهده است. وی با توجه به آشنایی با تمدن غرب و تسلط او بر چند زبان (فارسی، عربی، فرانسوی و ترکی) و پشتوانه فکری و علمی، آثار متعددی از خود در دوره تبعید در استانبول بر جای گذاشته‌است که به دلیل علمی بودن و پیشگامی در نوع خود در ایران دارای اهمیت‌اند. این آثار و فعالیت‌ها، به ترتیب اهمیت، ارائهٔ دستور زبان فارسی به‌طور مدون و برای اولین بار در قالب چندین کتاب درسی و تحقیقی، تحول در نثر فارسی با ترجمه چند کتاب، تصحیح علمی و دقیق آثار گذشتگان ایران برای نخستین بار، از اولین فهرست‌نگاران علمی ایران با فهرست نمودن کتاب‌های کتابخانه اندرون مسجد ایاصوفیه، از نخستین مترجمان ایران است که همچنین از زبان فرانسوی اولین نمایشنامه را ترجمه کرده‌است، از اولین مترجمان رُمان به فارسی، از اولین محققان ادبی ایران که در تصحیح چند اثر و تحقیقات پیرامون دستور زبان فارسی و تذکره خطاطان می‌توان روش علمی و دقیق او را دریافت. تخلص او در شعر «دَستان» بوده‌است (که البته تنها در ابتدای شاعری استفاده نموده‌است) و در قالب هزل، هجو و طنز تبحر خاصی داشته و سرآمد بوده‌است. میرزا حبیب در دو دهه اخیر از سوی افراد محلی «میرزا حبیب بِنی» و «میرزا حبیب دستان بنی» نامیده شده‌است که البته ضبط نام وی به این شکل در متون قاجاری و بعد از آن سابقه ندارد. وی به سبب اقامت طولانی در استانبول، نزد ترک‌ها به «حبیب اِفِندی» و «میرزا حبیب افندی» شهرت یافته و در دانشنامه‌های ترک دو مقاله دربارهٔ او زیر دو نام اخیر چاپ شده‌است.