ربا و بانکداری اسلامی

تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی

کتاب « ربا و بانک‌داری اسلامی» محصول سلسله درس‌های آیت الله ناصر مکارم شیرازی در باره ربای قرض و مسائل بانک‌داری است که در تابستان ۱۳۷۶ در مشهد مقدس ایراد شده است. این دروس توسط ابو القاسم علیان‌نژادی تقریر و تدوین شده است.
این کتاب بدون مقدمه، وارد مسائل مربوط به ربا و بانک‌داری شده و در ضمن ۱۵ بخش مسائل و مباحث مختلف فقهی و اجتماعی و روایی این موضوع را پی‌گیری کرده است. نویسنده، ابتدا ادلّه قرآنی و روایی حرمت ربا را شرح و تفسیر کرده، سپس به اجماع و دلیل عقلی پرداخته است. وی ادله حرمت ربا را به قدری قوی می‌داند که آن را از ضروریات دین شمرده است. ربا و رباخواری از آن‌جا که از مصادیق بارز ظلم به مردم و جامعه است از نظر عقلی امری زشت و حرام است زیرا قبح ظلم از مستقلات عقلیه است. در ادامه بحثی در باره فلسفه تحریم ربا ارائه می‌کند. مولف، قبل از بیان فلسفه تحریم ربا مقدمه‌ای در باره جواز بحث از فلسفه احکام مطرح می‌کند و بر این باور است که اولاً ما حق داریم از فلسفه احکام بحث کنیم و ثانیاً این بحث یک بحث صرفاً علمی نیست و فواید عملی برای عموم مکلفان دارد. در ادامه فلسفه حرمت ربا را در پنج محور بررسی می‌کند: اکل مال به باطل ، اختلال در اقتصاد سازنده، مصداق بارز ظلم، تضعیف عواطف انسانی، منافات رباخواری با فلسفه پیدایش پول. در ادامه از دو نوع ربای معاوضی و ربای قرضی سخن می‌گوید و شرایط و احکام هر کدام را به صورت اجتهادی و استدلالی بررسی می‌کند و خاطرنشان می‌سازد که امروزه ربای قرضی خطرات بسیار زیادی برای افراد و جامعه دارد و اساساً بیشتر ادلّه حرمت ربا و نکاتی که در فلسفه تحریم ربا ذکر می‌شود مربوط به ربای قرضی است. در پایان بحثی را با عنوان طرح بانک‌داری بدون ربا مطرح می‌کند و ضمن بررسی فواید و خدمات بانک و بانک‌داری، آنها را از دیدگاه مبانی شرعی مورد ارزیابی قرار می‌دهد. نظر وی در باره تسهیلات بانکی این است که اگر این تسهیلات در قالب قراردادهای شرعی مانند مضاربه و جعاله و مشارکت باشد اشکال شرعی ندارد. البته ایشان هشدار می‌دهد که تغییر نام ربا به کارمزد و رباخواری به مضاربه مشکلی را حل نمی‌کند و باید مسائل شرعی را به صورت واقعی حل کرد. در پایان کتاب نیز برخی از استفتائات مربوط به ربا ذکر شده است.