هجرت و تمدن

مهاجرت چنانکه از قرآن و از لحنی که قرآن از آن صحبت می کند برمی آید، دارای پنج نوع است اولا” در قرآن طرز قرار گرفتن یک کلمه یا اسم از نظر همسایگی با کلمات بعدی و پیشین یک فلسفه مسلم دارد، قرآن تصادفی کلمات را پشت سر هم نمی آورد، این سبک قرآن است. بنابراین اگر کلمه ای جلو می آید باید جلوتر آمده باشد، یعنی این مفهوم مقدم بر مفهوم و کلمه ای است که بعد از آن آمده در قرآن سه مرحله وجود دارد. «إن الذین آمنوا و الذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل الله اولئک یرجون رحمت الله » این سه مرحله مال انسان است، انسانی که اسلام می شناسد، و انسانی که اسلام را می شناسد.
مرحله اول ایمان آوردن است یعنی به یک مکتبی که نجات من و جامعه هر دو در آن است و حقیقت است و راه سعادت و کمال و اجتماع است پی ببریم، آنرا بشناسیم و به آن ایمان پیدا کنیم، یعنی مکتب فکری روشن شرط اول هر کار است (بقول جامعه شناسی، اول ایدئولوژی است).انسان باید بداند که کیست، که چه باید بکند و چه باید بشود و جامعه باید چگونه تغییر بپذیرد، از چه راه و بکجا برود و پگونه زندگی بکند و انسان چیست. این سؤالات در مرحله ایمان طرح است و روشن می شود. بعد از ایمان ما چنین خیال می کنیم که باید جهاد مطرح شود و عمل به ایمان که بلافاصله بعد از ایمان برای فرد و جامعه مطرح است چون فرصت نیست فقط به اشاره ای اکتفا می کنم و آن این است که تمام تحولات و تغییراتی که در جامعه های آسیا و آفریقا در قرن اخیر پدید آمده، جامعه هائی که در بند اروپا گرفتار بودند، و این بندها را گسسته و رها شدند و به زندگی و مسیر تازه ای افتادند، پایه های اساسی این تغییر و تحول و این نهضت ها بوسیله مهاجرانی گذاشته شد که روشنفکر بودند و به یک مکتب اعتقادی و اجتماعی رسیده بودند و بعد جامعه خودشان را ترک کرده بودند و به جائیکه شایستگی ماندن و کار را داشت و شرایط آماده بود رفتند و از آنجا مبارزه را علیه اروپا شروع کردند...