تاریخ سوسیالیسم

خلیل ملکی از اعضای ۵۳ زندانی معروف دوران زمامداری رضا شاه و رهبر انشعابیون حزب توده در سال ۱۳۲۶ بود. ملکی به این ترتیب راهی را آغاز کرد که در ادامه آن به چهره شاخص سوسیالیستهای ایرانی منتقد انتترناسیونال سوم و استیلای اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی بر احزاب چپ جهان تبدیل شد.
نقد خلیل ملکی به کمونیسم و سوسیالیسم واقعا موجود دولت-محور، احزاب تمرکزگزای بلوک شرق حتی به پیش از پشت کردن مارشال تیتو (رهبر یوگسلاوی سابق) به اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بر می گردد و و دفاع او از «سوسیالیسم دموکراتیک» در برابر «دیکتاتوری پرولتاریا» در میان منتقدان وقت شوروی امری نادر و بدیع بود.
از این رو خلیل ملکی را می توان نماد نظریه‌پردازی چپ دموکرات ایران به شمار آورد که به جای دنباله روی از شوروی و بعدا کشورهای دیگر (مثل چین، کوبا، ویتنام، یوگوسلاوی، آلبانی و غیره) به بسترسازی درکی ایرانی از سوسیالیسم پرداختند، همزمان بر پی گیری منافع تهیدستان و طبقاتی که تنها به نیروی کار خود متکی هستند تاکید کردند، اما در کنار عدالت اجتماعی از آزادیهای فردی هم دفاع کردند.