فرد و اجتماع

از متن کتاب:
فرد یا اجتماع؟ کدامیک از این دو حوادث را رهبری می کنند و تاریخ را می سازند؟
قدما عقیده داشتند کهتوجیه و رهبری حوادث مولود شخصیت افراد است؛ و بدیهی است در این مورد شخصیت افرادممتاز مقصود است، چنین می پنداشتند که اجتماع _ یا افراد کودن _ جز انقیاد و تبعیت از زعیم و رهبر و سیر در همان طریقی که رهبران تعین می کنند، نقشی ندارند.
متجددین قیام کردند. بشدت بر این نظریه اعتراض کردند، و می گویند این اجتماع است که بیشتر از افراد قدرت درک جریانات و پیش آمدها را دارد، و اجتماع است که با حوادث هم گام می شود و آن را به پایان می رساند، و در این باره فرد عادی با فرد ممتاز فرقی ندارد.
این دسته از متجددین به همن قدر اکتفا نمی کنند که تاریخ جدید را به تنهایی این گونه تفسیر کنند ( یعنی در دورانی که برای فرد عادی و کیان متمایزی بوده ) بلکه علاوه بر این می گویند: فرد و اجتماع هر دو، از آغاز تاریخ، محکوم به حکم تطور مادی یا تطور اقتصادی بوده اند و تطور مادی تنها عاملی است که تاریخ را می سازد، و بنابر عقیده این جماعت همان عامل ماده است که از خلال اجتماعات نه از خلال افراد، تاریخ را می سازد.
حقیفت امر این است که صدور حکم واحدی که منطبق بر جمیع اوضاع و احوال و شرایط باشد امری مشکل است...