کشف انگیزه های غرور و فریب در انسان

در اینکه مسلمانان اگر اوامر خدا را بجای نیاورند و به شهوات آلوده گردند اگر چه در زبان و عقاید مسلمان هستند ولی در غرور با کفار شریک می باشند.
مسلمانان که با زبان و عقاید خود ایمان آورده اند،اگر اوامر خدا را که همان اعمال صالحه می باشد بجای نیاورند، و آنرا ضایع سازند و به شهوت آلوده گردند، در واقع در این نوع فریب و غرور با کفار شریک هستند.
پس زندگانی دنیا عامل فریب هر دو گروه از مومنین و کافرین می باشد.
اما فریب خوردن کافرین درباره خداوند متعال،مثل قول بعضی است که در مورد خود می گویند و آن را بر سر زبان دارند: اگر خدا دوباره ما را پس از مرگ به شکل اول در آورد، همچنان که در این دنیا از دیگران در امور دنیا جلو هستیم در آخرت نیز در این امر ما سزاوارتریم، بطوریکه خداوند داستان آنها را خبر داده است:( وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً )
(گمان نمی کنم که این بوستان نابود گردد،و گمان ندارم که قیامت قائم گردد.)
سبب این فریب همان اقتدای در قیاس و استدلال به ابلیس است،زیرا که جون به نعمت های پروردگار،که در دنیا به آنان داده شده می نگرند آخرت را نیز بدان قیاس می کنند و چون می بینند که در دنیا عذابشان به تاخیر افتاده،عذاب آخرت را نیز چنین می پندارند،چنانکه خداوند متعال از آنان خبر داده است که می گویند:( لَوْلَا یُعَذِّبُنَا اللَّهُ بِمَا نَقُولُ)
(چرا خداوند به به سبب آنچه می گوییم ما را عذاب نمی کند.)
و چون به سوی مومنین نظر می اندازند و آنان را فقیر می بینند،مسلمانان را حقیر می یابند و می گویند:( أَهَؤُلَاءِ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنْ بَیْنِنَا)
(آیا از میان ما خداوند بر این گروه منت و احسان کرده است؟) و می گویند:( لَوْ کَانَ خَیْرًا مَا سَبَقُونَا إِلَیْهِ )
(اگر مسلمانی بهتر می بود این گروه از ما در ایمان سبقت نمی گرفتند)
و ترتیب قیاس و استدلالی که در قلب هایشان نقش بسته این است،که آنان می گویند:چون خداوند ما را در دنیا از نعمت برخوردار کرده است و ما را مورد احسان خود قرار داده است پس ما کسانی هستیم که خدا ما را دوست می دارد،بنا بر این هرکس را که خدا دوست بدارد، او را از نعمت های خود برخوردار می سازد.
در حالیکه حقیقت این نیست بلکه ممکن است شخص مورد احسان خدا قرار گیرد،ولی خدا او را دوست ندارد و چه بسا که احسان الهی باعث هلاکت و نابودی او گردد، و به مرور کارش را بسازد.و این بخاطر فریبی است که او در باب خداوند متعال خورده است،از این رو است که رسول خدا (ص)فرموده است:خداوند پرهیز می دهد بنده مومن خود را،از دنیا،چنانکه یکی از شما مریض خود را از غذا و نوشابه پرهیز می دهد،در حالی که او را دوست می دارد.