دین و روان

غالب کتابهایی که در باره فلسفه مذهب مطلب می نویسند سعی دارند که با یک تعریف منجز و قاطعی از موضوع ، که جوهر و حقیقت مذهب چیست، شروع بکار کنند . بعضی از این« به اصطلاح تعریفها » ممکن است در این کتاب آورده شوند، اما من آن ادعا را ندارم که بتوانم همه ئ آنها را برای شما، اکنون احصا کنم . از اینکه تعریفها این اندازه بسیار و این قدر با هم اختلاف دارند، می توان نتیجه گرفت که « کلمه ی مذهب » بر یک موضوع تنها و یا چیز مشخص و معینی دلالت ندارد، بلکه بیشتر یک موضوع کلی است که بر مجموعه چیزهایی دلالت می کند.
مولفان کتابهای روانشناسی و فلسفه دینی سعی دارند که ماهیت این حقیقت عقلی را مشخص سازند، روانشناسان سعی دارند که مشخص کنند که « احساسات مذهبی » چگونه وجودیست . بعضی آن را مربوط به « حس تعلق و وابستگی » آدمی می دانند، پاره ای دیگر آن را منشعب از ترس دانسته و دیگران مربوط به غریزه ی جنسی اش می شناسند و بالاخره هستند کسانی که آن را نتیجه احساسی که انسان از« بی نهایت » در خود می یابد. بدانند این راههای مختلفی که برای رسیدن به موضوع در پیش پای ما می گذارند حداقل این شک و تردید را در ما ایجاد می کنند که: آیا واقعا" احساسات مذهبی یک چیز مشخص و منفردی می باشد ؟ چطور ممکن است که برای یک چیز مشخص و معین این همه تعریفهای مختلف قائل شد ؟ ولی وقتی که ما بخواهیم از لحاظ روانشناسی به احساسات مذهبی رسیدگی کنیم می بینیم که احساسات مذهبی ، یک دسته از احساساتی که دارای طبیعت واحدی باشند نیستند . بلکه آنها هم دسته ای از احساسات مختلف می باشند . مثلا" ما « ترس مذهبی » داریم. « عشق مذهبی » داریم. و هم چنین است « وحشت مذهبی » و « نشاط و سرور مذهبی » و ... همان طوری که همه احساسات مختلف را نمی توان در تحت یک اسم معینی در آورد، همینطور هم نمی توان همه احساسات مذهبی را یک نوع از احساسات دانست . بلکه آنها هم با هم فرق دارند و در تمام مذاهب دنیا این مطلب صدق می کند .
یک چیز دیگری را هم اینجا می فهمیم و آن این است که : همان طوری که احساسات مذهبی یک نوعی از احساسات و عواطف نبوده بلکه مجموعه ای از احساسات و عواطف مختلفی هستند که بر پایه های مذهبی قرار دارند . موضوع مذهب هم یک چیز مشخص و منفردی نیست و همینطور است، اعمال مذهبی که آنها هم یکی نمی باشند .
یکی از راههای جداکردن قسمت مورد علاقه خود از سایر قسمتها این است که ما بگوییم کدام قسمت ها را ما کنار می گذاریم . یک طرف تاسیسات مذهبی قرار دارد و طرف دیگر مذهب شخصی .
همان طوری که پول ساباتیه M . Paul Sabatier می گوید :
مذهب رامی توان دارای دوشاخه دانست یکی مربوط به تاسیسات روحانی و دیگر بشخص انسان .
عبادات، قربانیها، دستورهایی که اعمال مذهبی را معین می سازند .
اگر بخواهیم این دو قسمت از مذهب را از هم فاصله گذارده و جدا کنیم، یک قسمت خارج از انسان است و آن عبارت است از اعمالی که آدمی برای جلب عنایت و رحمت خداوندی انجام می دهد، دیگری قسمت درونی انسانی است که مربوط به باطن انسان است و آنجاست که همه آن چیزها که مربوط به خود انسان است جای دارد و آرزوها نا امیدیها و کمال و نقص ها از آنجاست .
از جهت دیگر ثابت می شود که این قسمت شخصی مذهب، از سازمانهای کلیسایی و معابد و علم کلام اساسی تر و ریشه دلر تر است . زیرا کلیسا وقتی برپای می شود که بر روی سنن مذهبی قرار گیرند . و پایه گذاران هر معبد و کلیسایی قدرتهای خود را مدیون حقیقی که از رابطه بین انسان و خدا بر می خیزد ، می باشد . نه تنها پایه گذاران فوق بشری مذهب ها،
از جمله مسیح و بودا و محمد ( ص ) بلکه همه سران فرقه های مسیحی شامل این موضوع می گردند . بنابراین قسمت فردی مذهب حتی در نظر آنها که آنرا جزو قسمتی از مذهب می دانند ریشه و پایه محسوب می شود.

این کتاب پیشتر به صورت تایپ شده در سایت قرار گرفته بود.