نقش وقف در توسعه نهادهای بیمارستانی و آموزش پزشکی در امپراتوری عثمانی و ایران قرن ۱۹

در سرزمین‌های اسلامی، خلیفگان، سلاطین، شاهان، فرمانروایان و نیکوکاران به عنوان صدقه، یا به سبب ثواب اخروی و خدمت به انسانیت و جاودان کردن نام خود، به ساخت بیمارستان مبادرت می‌کردند. یکی از بزرگترین و بلند پایه‌ترین مشاغل که معمولاً بر عهدة لشکریان (اصحاب السیوف) بود، سرپرستی بیمارستان بوده که معمولاً جزء کارهای دیوانی محسوب می‌شد که نائب (نائب السلطنه) آن را به عهده داشت و کارها را به کاتبان و دیوانیانی که خود بر می‌گزید تفویض می‌کرد. از این رو، می‌بینیم که در مراکز اسلامی، از سمرقند تا فاس و از آنجا تا غرناطه، آکنده از بیمارستان‌ها مؤسسات خیریه درمانی می‌شوند که بر آن‌ها موقوفاتی با درآمدهای بسیار سنگین نهاده بودند تا جایی که بیشتر روستاها وکشتزارها و املاک شام وقف امورخیریه، دربخش درمان وبیمارستانی شده بود. درهرصورت، انگیزة روحانی ساخت بیمارستان‌ها وموقوفات آن‌ها چنان گستردگی پیدا می‌کند که بزرگترین بیمارستان‌های تاریخ بشریت، درتمدن اسلامی شکل می‌گیرند. چنانچه بیمارستان بزرگ تونس با چهارهزار بیمار بستری، حیرت هرتاریخ‌نگارعلوم پزشکی را به خود جلب نموده است.