طب سینایی در گذار به مدرنیته در ایران قاجار

نقشِ برجسته‌ی پورسینا در آناتومی بر هیچکس پوشیده نیست. او به عنوان یک طبیب، معلم و پژوهشگر، مهمترین پیشرفت را در شکاف زمانی میان جالینوس (200-120م) و آندره‌ی وزالیوس (1564- 1514م) در علم آناتومی از خود به یادگار گذاشت.
او در قانون، گفتار خود را در مورد پاتولوژی هر اندام با تشریح همان اندام به صورت یک رهیافت سیستم وار آغاز می‌کند.2 برداشت عالمانه‌ی او از دانش آناتومی، از توصیف ماهیچه‌های حدقه‌ی چشم و عصب سه شاخه‌ی صورتی در قانون، هویدا است. او نه تنها به توصیف دقیق مهره‌ها و اجزاء آن‌ها می‌پردازد، بلکه شرح فرا دقیقی نیز در مورد مخچه و هسته‌ی کودات (Caudate nucleus) ارائه می‌دهد.3
امّا به مرور، به دلیل ترجمان نادرست از قوانین اسلامی و انفکاک جراحی و طبّ داخلی در گذر زمان، طبیبان مکتب سینایی، اطلاعات بسیار جزیی و سطحی از دانش آناتومی داشتند و دانش آنان از آناتومی در ایران قاجار به چنان سطحی رسید که به گفته‌ی یاکوب پولاک، با وجود اهمیت کبد در دکترین اخلاط اربعه‌ی طبّ سینایی، فقط معدودی از اطباء جای کبد را می‌دانستند.4
این در حالی است که حضرت علامه حسن حسن زاده‌ی آملی چنین می‌نویسد:
”حقیقت امر این است که علم تشریح اساس علم طبّ است و بقای وجود شریف طبّ به قانون موزون علم تشریح برپا و استوار است، لذا گفته‌اند: طبیب بی‌بهره از تشریح به ندانستن علم طبّ شهره است و تهیدستان از علم تشریح، از طبّ به جز افسون و دستانی در دست ندارند، زیرا که علم طبّ علمی را گویند که به واسطه‌ی آن صحت و اعتدال ابدان بشری شناخته می‌شود، پس چگونه بدون علم تشریح، به وقوع می‌رسد؟!»