راهنمای ارزیابی اثر بر سلامت در صنعت نفت و گاز

رشد پرشتاب صنعت و درهم‎تنیدگی آن با تار و پود زندگی فیزیکی، اجتماعی و زیست محیطی انسان، موجب آن شده است که به پتانسیل اثرات ناخواسته‌ی صنایع گوناگون در زوایای زیست محیطی و اجتماعی نگریسته شود و از این رو، امروزه ارزیابی اثر بر جامعه (Social Impact Asscssment) و ارزیابی اثر بر محیط زیست (Environmental Impact Assessment) به‌صورت پیوست‌هایی به پروژه‌ها، طرح‌ها، سیاست‌ها و یا برنامه‌های در دست اجرا الحاق می‌شوند. از دهه‌ی 1990 میلادی ارزیابی اثر بر سلامت (HIA به پروژه‌های صنعتی پیوست گردیده و در دهه‌ی اول هزاره‌ی جدید نیز شاهد رشد پرشتاب HIA در بسیاری از نقاط دنیا، به‌ویژه اروپا، استرالیا، نیوزیلند، کانادا و آمریکا بوده‌ایم و ارزیابی اثر بر سلامت در رأس برنامه‌های راهبردی کنگره‌ی آمریکا، از سال 2008 میلادی قرار گرفته است و از همه پراهمیت‌تر آن است که سازمان جهانی بهداشت (WHO) نیز در توسعه‌ی اندیشه‌ی HIA، نقش حمایتی ویژه‌ای را بر عهده گرفته است. هر چند که روش‌ها و شیوه‌های متنوعی برای HIA در فضاها و شرایط گوناگون به‌کار برده می‌شود ولی در یک فراگرد، همه‌ی روش‌ها و شیوه‌های HIA دارای عناصر مشترکی هستند که شامل موارد زیر می‌باشند: - تمرکز بر روی تصمیم‌گیری در زمینه‌ی سیاست جامعه و پیامدهای سلامت که در سطح جمعیت پدید می‌آیند. - به‌کارگیری فرایند چند رشته‌ای - در نظر گرفتن محدوده‌ای از شواهد کمّی و کیفی - چهارچوب ساختارمند جهت تحلیل و بنیان بر اساس یک مدل گسترده از سلامت با این عناصر، به‌نظر می‌رسد که شرایط گوناگون، انواع گوناگونی از HIA را با استانداردهای ویژه‌ی خود طلب می‌کنند؛ امّا با این وجود در بسیاری از کشورها یک نوع یکسان سازی و کریستاله شدن در فعالیت‌های HIA را شاهد هستیم. به این صورت که آرام آرام HIA خود به‌صورت یک ابزار یکسان (همانند آن چه در مورد ارزیابی اثر بر محیط زیست (EIA) شاهد بودیم) در پروژه‌ها نشان می‌دهد. امّا با توجه به پیشینه و آشنایی با EIA در کشورمان، به‌ویژه در سطح پروژه‌های بزرگ، نمی‌بایست که این همسانی HIA با EIA از دیدگاه ابزاری، موجب شود که این تصور در ما به وجود آید که HIA نیز یک بخش و یا یک سویه از EIA است. از آنجا که بخشی از کانون توجه EIA سلامت جامعه است، تا حدی ادغام HIA به اندورن EIA امکان‌پذیر است. امّا با این وجود باید تمایز این دو را از دیدگاه ماهیت، فرآیند و روش‌شناسی مدنظر قرار دهیم. نکته‌ی قابل اشاره آن است که نقطه‌ی هدف HIA پرداختن به جامعه‌ی پیرامونی بوده و به جامعه‌ی محلی و بومی که در بیرون فنس در مجاورت و یا نزدیکی پروژه‌ها زیست می‌کنند، نگاه ویژه‌ای دارد. از این رو، مفاهیم، متدلوژی، شناساگرها، شناسه‌ها و مقیاس‌های HIA بسیار فراتر از آن چیزی است که در بررسی سلامت کارکنان در طبّ صنعتی و طبّ شغلی سراغ داریم. امروزه به مدیریت سلامت راهبری (SHM) به‌صورت یک فرآیند نظام‌وار و طراحی مشارکتی در طول تمام چرخه‌ی عمر پروژه نگریسته می‌شود که هدف آن نگهداری سلامت نیروی کار و ارتقاء سلامت جامعه‌ی میزبان است و از این رو انجام فرآیند HIA جهت توسعه‌ی برنامه‌ی SHM حیاتی است. در عصر اقتصاد دانایی محور، صنعت نفت و گاز بر این باور دست یافته است که موفقیت در عرصه‌ی فناوری و اقتصاد سلامتِ نیروی کار بلکه سلامت جامعه‌ی میزبان (جامعه‌‌‌ی پیرامونی) می‌باشد؛ زیرا پرداختن به سلامت، سودمندی‌های اجتماعی و اقتصادی را برآورده کرده و رشد اقتصادی آینده را نیز تضمین می‌نماید.