کتاب اروپا: ویژۀ اتحادیه اروپا

به گواه تاریخ، اروپا خواستگاه دیپلماسی و عمده‌ترین تحولات بین‌المللی از جمله جنگ‌ها، پیمان‌های صلح و کنوانسیون‌های بین‌المللی بوده است. امروزه نیز مسائل مربوط به اروپا موضوعات مهم مقالات علمی، بحث‌های سیاسی و رسانه‌های خبری جهان می‌باشد. ظهور اتحادیه اروپایی به‌عنوان یک بازیگر جدید در عرصه نظام بین‌الملل و نمونه یک فرایند همگرایی موفق از یک سو و تحولات اقتصادی، سیاسی و امنیتی این قاره که دارای اثرات بین‌المللی می‌باشند از سوی دیگر، موجب شده است تا مسائل مربوط به این قاره در صدر اخبار رسانه‌های جهان و در کانون مطالعات بین‌المللی جای گیرد.
پیش از جنگ جهانی دوم، اروپا کانون دیپلماسی در جهان و هم‌چنین مهد تحولات جهانی و بین‌المللی بود. به این معنا که به‌واسطه قدرت و نفوذ کشورهای اروپایی، شالوده تحولات نظام بین‌الملل در اروپا و توسط قدرت‌های برتر اروپایی از جمله اسپانیا، هلند، پرتغال و بعدها توسط بریتانیا و فرانسه شکل می‌گرفت. اما این نقش پس از جنگ جهانی دوم به‌واسطه ظهور دو ابرقدرت آمریکا و شوروی به عرصه بین‌المللی و تحولات بعدی دوران جنگ سرد بسیار کمرنگ شد و درواقع اروپا، جایگاه، نفوذ و قدرت خود را در عرصه نظام بین‌الملل به دو قدرت نوظهور تقدیم کرد.
ایالات متحده آمریکا و شوروی با ایجاد رژیم‌های اقتصادی و امنیتی ـ سیاسی (در قالب طرح مارشال و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در یک سو و کمکون و پیمان ورشو در سوی دیگر) اروپا را به صحنه نبرد دو ایدئولوژی سرمایه‌داری و کمونیسم تبدیل کرده و با ایجاد دیوار برلین عملاً این قاره را به دو نیم تقسیم نمودند. در این بین کشورهای اروپای غربی در سایه حمایت‌های آمریکا در قالب طرح مارشال، تجربه نوینی از هم‌گرایی اقتصادی را آغاز نمودند. موفقیت این کشورها در این زمینه و به‌خصوص کسب دستاوردهای اقتصادی ناشی از همکاری و هماهنگی میان آنها از یک سو، جاه‌طلبی‌های اروپاییان جهت احیا نقش گذشته خود در امور جهانی و هم‌چنین شکست اردوگاه شرق و پایان نظام دوقطبی و فروپاشی شوروی از سوی دیگر موجب گردید تا کشورهای اروپایی در صدد برآیند تا با تلاشی مضاعف ضمن احیا نقش از دست رفته خود در عرصه نظام بین‌الملل، در شکل‌دهی نظام جدید پس از دوران جنگ سرد نقش بیشتری ایفا نمایند.
دول اروپایی غربی که به لحاظ امنیتی و سیاسی به‌شدت به ایالات متحده آمریکا وابسته بوده و تجربه‌ای موفق از هم‌گرایی اقتصادی را پشت سر گذارده‌اند، در جهت نیل به هویت مستقل سیاسی، امنیتی و هم‌چنین کسب توانایی رقابت با تنها ابرقدرت باقی‌مانده از دوران جنگ سرد، گسترش و تعمیق هم‌گرایی در حوزه‌های سیاسی و امنیتی ـ دفاعی را در کنار حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی، در دستور کار خود قرار دادند. از این رو تلاش‌های زیادی در این راستا صورت پذیرفت که در نهایت به ظهور اتحادیه اروپایی در اوایل دهه ۱۹۹۰ منجر گردید.
کشورهای عضو اتحادیه اروپایی در طول دهه ۹۰، تجربه نوینی در هم‌گرایی سیاسی و امنیتی را آغاز نموده‌اند که در نتیجه این همکاری و هماهنگی به دستاوردهای مهمی نیز نائل گشته‌اند. هر چند باید اذعان داشت که اتحادیه اروپایی، تا رسیدن به یک بازیگر مؤثر نظام بین‌الملل با مشخصه‌هایی از جمله اتخاذ و اعمال سیاست‌های واحد در حوزه‌های سیاسی و امنیتی فاصله زیادی دارد.
در این مجموعه تلاش خواهیم کرد تا با نگرشی تاریخی، به معرفی این بازیگر نوظهور و چند لایه، که بعضاً از آن به‌عنوان یک هویت بین‌المللی یاد می‌شود، بپردازیم. دراین نوشتار، تلاش شده است تا ضمن معرفی ساختار و ارکان اتحادیه اروپایی به جنبه‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و حقوقی آن از منظری تاریخی ـ تحلیلی پرداخته شود. هم‌چنین از آنجا که سه کشور آلمان، فرانسه و بریتانیا قدرت‌های اصلی و به‌عبارتی موتور محرکه اتحادیه محسوب می‌گردند، تلاش شده است تا، نقش و جایگاه این کشورها در معادلات قدرت در اروپا مورد بررسی قرار گیرد.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که هدف از ارائه این کار معرفی و شناخت بیشتر این بازیگر در جهت فهم اثرگذاری آن بر معادلات قدرت در عرصه جهانی می‌باشد. از این رو مطالعه این کتاب برای دست‌اندکاران حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، اساتید و به‌خصوص دانشجویان رشته روابط بین‌الملل، مطالعات منطقه‌ای و دیپلماسی و سازمان‌های بین‌المللی توصیه می‌گردد.
در آخر متذکر می‌شویم کتاب اروپا یکی از عناوین کتاب‌های منطقه‌ای است که توسط شورای غیر دولتی روابط خارجی مؤسسة تهران آماده و منتشر شده است. این کتاب در شماره‌های آینده خود مسائل منطقه‌ای اروپا را تحت عناوین مشخص مورد بررسی قرار خواهد داد.