فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان

در این کتاب که آن را یک گزارش مرحله به مرحله و مستند از سرگذشت آذربایجان از روز هجوم واحدهای نظامی ارتش سرخ بدان سامان در شهریور ۱۳۲۰ تا اندک‌زمانی بعد از خروج واحدهای مزبور از خاک ایران در بهار ۱۳۲۵ نیز می‌توان توصیف کرد، محور اصلی بحث به چگونگی فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان اختصاص دارد؛ اینکه چگونه پس از تلاش ناموفق دولت شوروی برای کسب امتیاز نفت شمال، مقامات مسکو با استفاده از شبکه امنیتی و اطلاعاتی گسترده‌ای که در این سال‌ها در آذربایجان برپا کرده بودند موجبات تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان را فراهم آوردند.
توصیف جزء به‌جزء نقش ارگان‌های سیاسی، امنیتی و نظامی شوروی ــ و به‌ویژه حزب کمونیست و کا گ ب جمهوری آذربایجان ــ در این ماجرا؛ پاره‌ای از رقابت‌های درونی روس‌ها، ازجمله رقابت و همچشمی موجود میان تشکیلات وزارت خارجه و سفارت شوروی در تهران از یک‌سو و مقامات امنیتی و سیاسی جمهوری آذربایجان از سوی دیگر؛ اختلافات فرقه دموکرات آذربایجان با «جمهوری مهاباد،» دیگر تشکیلات دست‌نشانده روس‌ها در این ایام بر سر تعیین حوزه قلمرو هریک؛ نقش حزب توده در این تحولات که در عین نارضایی از تشکیل یک حرکت موازی به‌صورت فرقه دموکرات هیچ‌گاه حمایت خود را از آن دریغ نداشت و حتی در یک مرحله پیشنهاد کرد که طی عملیاتی مشترک زمام امور را در تهران نیز به دست گیرند که مورد موافقت مقامات شوروی قرار نگرفت...