انسانیت: تاریخ اخلاقی سده بیستم

معرفی کتاب:
امانوئل کانت در اواخر قرن هجدهم بر این باور بود که دو چیز ذهنش را از ستایش و احترام لبریز می کند: یکی آسمان پرستاره بر فراز سر و دیگری قانون اخلاقی در قلب.
او در اقتدار خلل ناپذیر قوانین اخلاقی، در مناسبات گوناگون جهان پیشِ رو، تردید نداشت. تا یک قرن بعد نیز همه چیز روبه راه به نظر می رسید، چنانچه در همراهی با کانت، گفته می شد: شاید اندیشه ها دگرگون شوند، رفتارها تغییر کنند، عقاید نو برخیزند و فروریزند، اما قانون اخلاق بر صخره های ابدیت حک شده و پایدار خواهد ماند.
اما مقدر چنین بود، آلمانی تباری دیگر خبر از فروریختن صخره های ابدی و هر آنچه بر روی شان حک شده بدهد.
نیچه در «تبارشناسی اخلاق» می نویسد:«در این شکی نیست که با خودآگاه شدن خواستِ حقیقت، اخلاق نیز از این پس روبه نابودی می رود این نمایشِ بزرگِ صد پرده که برای دو سده آینده اروپا رقم زده شده است، ترسناک ترین پرسش برانگیزترین و ای بسا نویدبخش ترین نمایش هاست.»
این پیش بینی نیچه در آن زمان چندان جدی گرفته نشد، اظهارنظر بدبینانه فیلسوفی مجنون به نظر می رسید که در کتاب دیگرش «چنین گفت زرتشت» با ملاط بیشتری از دیوانگی، مرگ خدا را اعلام کرده بود.
اما گذر زمان نشان داد که صرف نظر از آخرین دهه عمرش که بیمار و رنجور به جنون مبتلا شده بود، در باقی عمر از خردمندترین مردمان روزگار خود بوده است.
به این ترتیب قرن بیستم همان گونه که پیامبر بی ایمانش نوید داده بود، قرن بحران اخلاقیات انسانی بود. در هیچ سده ای از تاریخ بنیان های اخلاق این چنین نلرزیده و سست نشده بود. با آغاز عصر مدرن آشکار شد، روزگار نو در ذات خود بیشترین تفاوت را با گذشته دارد و جایگزینی ارزش هایی نو اجتناب ناپذیر است.
در قرن بیستم شاهد جنگ ها و خون ریزی های فراوانی بودیم؛ چنین خشونت هایی درگذشته نیز به اشکال دیگر در جهان وجود داشت؛ اما آنچه نگاه و پیشگویی نیچه نسبت به آینده را خردمندانه تر می سازد تأکیدی است که بر روی خودآگاه بودن خواست حقیقت به عنوان دستاویزی دارد که می تواند خشونت یا بی اخلاقی را توجیه کند.
چنانچه سوسیالیست های روس در انقلاب خونین خود چنین کردند، نازی ها تئوری برتری نژادی شان را به همین عنوان دستاویز جنگ افروزی و کشتار دسته جمعی قرار دادند و... خلاصه اینکه تا آن روزگار هیچ گاه خشونت و فروریختن بنیان های اخلاقی، به اندازه قرن بیستم آگاهانه صورت نگرفته بود و این یکی از مهمترین نکاتی بود که نیچه هوشمندانه از آن خبر داده بود.
اعلام مرگ خدا، نه پافشاری ساده اندیشانه بر امری محال که درواقع کنایه از مرگ ارزش هایی بود که برنگرشی آسمانی استوار بودند و ارزش هایی تازه، انسانمدارانه و زمینی جایگزین آن ها می شدند. رشد اومانیسم و نضج ارزش های مادی و اوج گرفتن مصرف گرایی در قرن بیستم همه و همه نشان دادند پیشگویی نیچه درباره آینده این بار نیز جز حقیقت نبوده است.
اما چگونه اندیشه های نیچه چنین به حقیقت پیوستند؟ این ماجرا بس عمیق تر از آنی ست که بتوان خلاصه وار بدان پرداخت. بی شک او راز روح زمان خود را دریافته بود و آینده نیز رازش را با او در میان گذاشته بود.
بیشک درک قرن حاضر و قرنی که گذشت بدون تأمل در آراء و آثار نیچه در این باب، میسر نخواهد شد. چنان که نویسنده کتاب «انسانیت: تاریخ اخلاقی قرن بیستم» در همان صفحات آغازین کتاب خود به سراغ نیچه رفته است و پر بیراه نیست اگر بگوییم کلید ورود به قرن بیستم را تنها او می تواند به ما بدهد.
«انسانیت: تاریخ اخلاقی قرن بیستم» به تاریخ و اندیشه رویکردی تازه و متفاوت دارد، به خصوص در کشور ما که نه در تاریخ نویسی خود فاقد چنین تجربه هایی است که می تواند موجب تنوع بخشی و دگرگونی در نگاه به تاریخ ایران (به ویژه تاریخ معاصر ) که در این سال ها از تکرار، ساده انگاری و جزم اندیشی رنج بسیار برده است.
آن گونه که ویراستار نام آشنای کتاب اشاره دارد، در ساحت ترجمه نیز چنین نمونه هایی سابقه ی چندانی ندارد و از سر همین ضرورت انتشار آن در قالب یک مجموعه قرار است انجام شود (کتاب حاضر نخستین جلد از این مجموعه است).
درباره تاریخ قرن بیستم کتاب های گوناگونی نوشته و ترجمه شده است. آثاری که نویسندگانشان به زعم خود کوشیده اند روایتی مبتنی بر واقعیت از این قرن پرحادثه و بلاخیز ارائه کنند که در پیشرفت تکنولوژیک آدمی را به عرش رسانده و در انسانیت و اخلاق به فرش. روایت هایی تاریخی گاه با طمأنینه و یا مفصل، گاه پرشتاب و یا موجز، و گاه نیز داستانی و یا تحلیل و از این قسم.
اما جاناتان گلاور در کتاب حاضر برای روایت تاریخ از شیوه ای اگر نگوییم بدیع و بی سابقه، اما کمتر استفاده شده بهره برده. او به مدد اخلاق، تاریخ را به پرسش می کشد بنابراین غیرقابل انتظار نیست با توجه به مختصات قرن بیستم، این نگاه به بازگویی واقعیت هایی هولناک بیانجامد. که درعین حال درک آن ها نه تنها جذاب که آموزنده نیز هست.
«انسانیت: تاریخ اخلاقی قرن بیستم» کتابی ست که درک عمیق محتوای آن نیازمند خوانش چندباره، تأمل و البته تفکر درباره آن چیزی ست که در کتاب مطرح شده. البته این مسئله نه به دلیل دشواری زبان متن (که اتفاقاً اصلاً دشوار نیست) بلکه به دلیل غنای متن و اهمیت بحث است که خواندن دوباره آن می تواند به درک نکات تازه ای بینجامد.
از این منظر مهم ترین ویژگی کتاب آن است که بین اثری تاریخی و اثری فلسفی در حرکت است. نویسنده کتاب کوشیده از نقطه نظری اخلاقی و با ذهنیتی تاریخی - فلسفی به قرن گذشته بنگرد. بنابراین گاه جریان های فکری و فلسفی را در بستر تاریخی که در آن بالیده اند، مورد توجه قرار می دهد و گاه رخدادهای تاریخی را از این منظر که چه پشتوانه فکری ای داشته اند تجزیه تحلیل می کند و در همه حال می کوشد بازتاب آن را در ساحت اخلاق پیش روی مخاطب بگذارد.