خلاصه تاریخ ادبیات ایران - جلد 3

تلخیص از: سید محمد ترابی

خلاصه جلد چهارم؛ از پایان قرن هشتم تا اوایل قرن دهم هجری

کتاب تاریخ ادبیات در ایران اثر ذبیح‌الله صفا (۱۳۷۸-۱۲۹۰) نویسنده و ادیب ایرانی است. این کتاب مهمترین کتابی است که تاریخ ادبیات فارسی را به طور مفصل در دوره اسلامی بیان کرده است. این کتاب در چندین جلد ادبیات فارسی را در سده‌های پس از اسلام و در حقیقت از زمان به وجود آمدن فارسی امروزی (دری) بیان می‌کند و به طور اختصار تاریخ سیاسی را نیز ذکر می‌کند.
کتاب دارای چند جلد است و با آنکه ظرف مدت بیشتر از چهل سال نوشته شده ولی از طرحی تقریبا یکسان برخوردار است به این ترتیب که مولف در هر جلد، قبل از اینکه سرگذشت شاعران و نویسندگان هر دوره و آثار آنان را بنویسد، برای آشنا شدن خواننده با اوضاع و احوال آن دوره، فصولی را به اوضاع سیاسی و اجتماعی، وضع علوم و دانش و مباحث دینی و کلامی آن دوره اختصاص داده است. مولف، سپس به وضع کلی ادبیات وعلوم ادبی می پردازد و در دو بخش جداگانه، شاعران و نویسندگان مشهور آن دوره را معرفی و زندگی و آثار و افکار آنان را بیان کرده است.
در این کتاب علاوه بر نقد، موضوعات دیگری چون، سبک شناسی و جامعه شناسی مطرح شده است.
منابع کتاب اغلب موثق و مورد اعتماد است زیرا مولف مقید بوده که برای هر مورد، به نسخه های خطی و گاه منحصر به فرد، مراجعه کند.
زبان کتاب تقریبا یکدست و علمی و جا افتاده و الهام گرفته از سنت های ادب گذشته فارسی است.
مندرجات این کتاب در محدوده زبان فارسی جدید (دری) یعنی ادبیات ایران در دوره اسلامی منحصر است و از دوره پیشین زبان فارسی (فارسی باستان و میانه) یعنی ادبیات ایران پیش از اسلام در آن، سخنی گفته نشده است. در حالی که در عنوان کتاب حتی پس از تجدید نظر در چاپ های اخیر، چنین محصوری نیست.