فرخ‌ نامه: دایره المعارف علوم و فنون و عقاید

«فرخ‌نامه» اثر مطهر بن محمد بن ابی سعد جمالی معروف به یزدی به پیروی از نزهت‌نامه علائی و به قصد تکمیل آن در سال ۵۸۰ ق تالیف شده است. کتاب مشتمل بر یک مقدمه تحقیقی- درباره مؤلف و کتاب- و ۱۶ مقاله است. هر یک از مقالات نیز مشتمل بر فصولی است. این کتاب اثری است که از نثر فاخر و سرشار از تشخیص قرن ششم هجری حکایت می‌کند و خواننده را نه تنها با چنین نثر روان و معتبری آشنا و مانوس می‌سازد، بلکه نمونه‌ای بارز از نثر دوران فارسی میانه بعد از اسلام را نیز به دست می‌دهد. در تمدن اسلامی، کتبی که به بحث در منافع جانوران و خواص نباتات و اشیاء و بیان صناعات معمول زمان و علوم تجربی و فنون عملی اختصاص داشته و در حکم دائرةالمعارف امروزه بوده، متعدد است. اگرچه در این نوع کتب عقاید عجیب و غریب و خرافه‌نما به کثرت دیده می‌شود، از لحاظ تاریخ اندیشه بشری و نحوه تفکرات علمی و پیشرفت تمدن، این آثار از مآخذ اصیل دست اول به شمار می‌آید و مشتمل بر نوادر اقوال و اطلاعات مفید است. اگرچه شاید نکات علمی این اثر امروزه چندان استوار به نظر نیاید ولی با این حال نگاهی به چنین متونی برای آشنایی با تاریخ علوم مفید است. در این کتاب درباره منافع انسان و چهارپایان، طیور و خزندگان و حشرات، اشجار و گل‌ها و سبزیجات، جواهرات و سنگ‌های قیمتی، شناخت داروها، خاصیت روغن‌ها، زهرها و پادزهرها و خواتیم ستارگان و مانند آن مطالب متنوعی شده است.