ترجمه السواد الاعظم

به کوشش: عبدالحی حبیبی

این کتاب کتابی است در باب اعتقادات و مسائل دینی اسلامی و شرعی. در این کتاب که ترجمه آن به فرمان امیر نوح سامانی در سال ۳۷۰ ق انجام شد، از اندیشه‌های کلامی ماتریدی حمایت شده است و این اندیشه‌ها با حاکمیت هر نوع پادشاهی سازگاری از خود نشان می‌دهد. کتاب در ۶۱ مسئله با مقدمه و خاتمه آورده شده است. این ۶۱ مسئله در اصول عقاید است و مسائل کلامی چون صفات خدا و ازلیت و ابدیت او، مرتبه پیامبران، معراج و صراط و بهشت و دوزخ و نکیر و منکر و ...؛ ولی از فقه نیز پاره‌ای مسائل در این کتاب آمده است و برخی از فروع مذهب بیان شده است، مسائلی که محل اختلاف فقیهان است و اهل سنت راست عموماً و حنفیان را خصوصاً. ابواب و مسائل کتاب نه توالی عقلی دارد و نه علمی. مسائلی پراکنده از این سوی و آن سو در اعتقادیات. ایجاز و اطناب نیز به شیوه‌ای منطقی استوار نیست که گاهی معضله‌ای مبهم و دشوار به کوتاهی آمده و مسئله‌ای روشن و آشکار به درازی. استدلالات بیشتر بر پایه نقل است تا عقل، یعنی کتاب و سنت و گاه روایتی و حکایتی. مطالب کتاب گذشته از فواید زبانی و ادبی از دو رو سودمند است: نخست از نظر سیر علوم اسلامی و تاریخ کلام و دیگر از نگاه پژوهش اجتماعی و مطالعه اندیشه‌ها و پندارهای مردمان آن زمان.