قلمرو ادبیات حماسی ایران - جلد 2

فردوسی، حکیم فرزانه طوس و نامۀ نامور او

در حوزه پژوهش در ادبیات حماسی، تاکنون آثار متعددی در قالب کتاب یا مقاله نوشته شده است. از جمله، کتاب حماسه سرایی در ایران تألیف مرحوم دکتر ذبیح الله صفا که سال ها است به عنوان مأخذ اصلی در برنامه درسی ادبیات حماسی دوره دکترای رشته زبان و ادبیات فارسی تدریس می شود. گذشتِ بیش از شصت سال از زمان تألیف این کتاب و حجم وسیع تحقیقات تازه ادب پژوهان ایرانی و خارجی درباره ادبیات حماسی فارسی و حماسه سرایان ایرانی، به ویژه فردوسی و شاهنامه او، و نیز کاستی هایی که در این کتاب دیده می شود، از جمله نپرداختن به بحث هایی نظیر اساطیر و رابطه آنها با داستان های حماسی ایران باستان، حماسه های عرفانی، وضعیت حماسه سرایی در دوران معاصر، اختصار در بحث حماسه های تاریخی و دینی، تجدیدنظر در کتاب مذکور یا تألیف کتابی تازه در این باره را می طلبیده است.
کتاب دو جلدی قلمرو و ادبیات حماسی ایران، در واقع پاسخی به این کاستی ها است.

جلد دوم کتاب قلمرو ادبیات حماسی ایران با عنوان توضیحی فردوسی حکیم فرزانه طوس و نامه نامور او شاهنامه، از سه دفتر تشکیل شده است. دفتر نخستین کتاب، دربردارنده شش بخش است: بخش اول، دربردارنده اطلاعات ارزشمندی درباره زندگانی فردوسی است. بخش دوم، به جهان بینی توحیدی فردوسی و مباحثی پیرامون آرا و عقاید مذهبی فردوسی در شاهنامه، نقل آرای مختلف درباره مذهب فردوسی و نیز نقد نظریات خاورشناسان درباره دیانت فردوسی اختصاص دارد.
مباحث وطن دوستی فردوسی، نگاه فردوسی به هویت ملی و ایرانی، و ارتباط فردوسی با شعوبیه، در بخش سوم بررسی شده و در بخش چهارم نوع ارتباط فردوسی درباره غزنه و تحقیق در افسانه هایی است که درباره فردوسی بیان شده است.
آخرین بخش از دفتر نخست، به چهره فردوسی و داوری ها و انتقادات از شعر او از گذشته تا حال اختصاص دارد.
دفتر دوم کتاب، به بررسی و تحلیل ابعاد لفظی و معنوی شاهنامه می پردازد. از عمده ترین مباحث این دفتر، مآخذ شاهنامه، تقسیمات شاهنامه از لحاظ موضوعی، داستان های معروف شاهنامه، ادوار متفاوت شاهنامه، قهرمانان معروف و جنبه های لفظی و معنوی شاهنامه است.
در آخرین دفتر کتاب، به تأثیر افکار و اشعار فردوسی در قلمرو زبان و ادبیات فارسی، نفوذ اندیشه و شعر فردوسی در گستره زبان ها و آثار ادبی جهان، شاهنامه از دیدگاه ادبیات تطبیقی، نُسَخ شاهنامه، تأثیر شاهنامه در فرهنگ عامه ایران و ایجاد وحدت ملی و موضوعات متفرق غیرحماسی در شاهنامه پرداخته شده است.