بازشناسی و نقد تصوف

کتاب بازشناسي و نقد تصوف نوشته دکتر عليرضا ذکاوتي قراگزلو است که در آن نويسنده تلاش کرده وجوه مختلف تصوف را مورد ارزيابي و نقد قرار دهد. در بخشي از کتاب مي‌خوانيد: پديده تصوف و ادبيات صوفيانه از قابل‌مطالعه‌ترين آثار فرهنگ و تمدن اسلام و ايران است. مطالعه علمي تصوف با همه کوشش‌هايي که تاکنون در اين مورد به‌عمل‌آمده هنوز به مراحل نهايي نرسيده؛ يعني نمي‌توان به‌طورقطع و يقين و به‌طورکلي درباره آن سخن گفت. اظهارنظرها نسبت به موارد خاص دقيق‌تر است. اين سخن را در مورد ديگر مظاهر تمدن و فرهنگ ما مي‌توان تکرار نمود؛ جز اين‌که در باب تصوف چون موضوع آن پيچيده و ادبيات آن وسيع است، دشواري فزون‌تر است.رديه‌هايي که نويسندگان مذهبي اعم از سني و شيعه راجع به تصوف نگاشته‌اند بديهي است که از شائبه تعصب و يک‌جانبه نگري خالي نيست. متقابلا گروه‌هايي تصوف را امر دروني و معنوي تلقي کرده، آن را منافي با اين يا آن مذهب نمي‌انگارند؛ بلکه ازلحاظ تربيت روحي و اخلاقي ارزش تعليماتي آن را چنان والا مي‌دانند که حتي به درد زندگي امروزه نيز مي‌خورد. جمعي نيز تصوف و فکر صوفيانه را علت اساسي عقب‌ماندگي اجتماعي و تاريخي مي‌پندارند و دربست آن را محکوم مي‌نمايند. بعضي از ديدگاه روان‌شناسانه تصوف را ناشي از روحيه درون‌گرايانه و درنتيجه تصعيد و تصفيه غرايز آدمي و درواقع نوعي جهان‌بيني هنرمندانه مي‌شمارند.