احزاب سیاسی در مجلس سوم

‍ تشکیل قوای ملی، و اشغال کرمانشاه توسط نیروهای روس
🔹با وقوع جنگ جهانی اول و اعلام بی‌طرفی ایران، قوای روس و انگلیس از یکسو و عثمانی، متحد آلمان‌ها، از سوی دیگر مناطق شمال و غرب ایران را مورد تاخت و تاز قرار دادند. در این دوره، همدان و کرمانشاه صحنه رقابت دولت‌هاى روس، انگلیس، آلمان و عثمانی بود. نیروهاى روس در تعقیب قواى عثمانی، وارد همدان و اسدآباد شده بودند. مردم همدان بیشتر حامى نیروهاى عثمانى بودند و چون سربازان روسى، منازل مردم را اشغال مى‌کردند، بنابراین مردم به حمایت از عثمانى علیه روس‌ها مى‌جنگیدند. همچنین در آن سال‌ها، به دلیل نبود ارتش منظم، از ایل‌ها و عشایر کرد به عنوان نیروی حافظ مرز و امنیت کشور استفاده می‌شد... در شهریور ماه سال ۱۲۹۴ خورشیدی (سپتامبر ۱۹۱۶)، روسای عشایر کرمانشاه در ماهی‌دشت جمع شده و برای مبارزه با نیروهای مهاجم عثمانی توافق کردند. در نتیجه این توافق تلگرافی تنظیم و خطاب به احمدشاه قاجار مخابره شد.(۱)
◀ زمانی که نیروهای روسیه تزاری به تهران رسیده بودند، بحران در دولت ایران پدید آمد و برگزاری جلسات مجلس شورای ملی غیرممکن شد. گروهی از نمایندگان دوره سوم مجلس شورای ملی، از هر دو جناح اعتدالیون و دموکرات‌ها که مایل به همکاری با دو نیروی انگلستان و روسیه نبودند، به دنبال نزدیک شدن به متحدین (عثمانی و آلمان)، تصمیم به مهاجرت از تهران و تشکیل دولت در مکانی دیگر گرفتند. این گروه که بنام #مهاجرین یا #ملیون نامیده می‌شدند، از تهران به سمت کرمانشاه حرکت کردند. کمیته ملی در بروجرد، نظام‌السلطنه مافی را که حاکم لرستان و خوزستان بود، با خود همراه نمود. کمیته دفاع ملی پیش از رسیدن به کرمانشاه در صحنه مستقر شد. نظام‌السلطنه مافی به ریاست کمیته دفاع ملی انتخاب شد و کلیه نیروهای موجود، از جمله نیروهای مهاجر، ژاندارمری و نیز گروه‌هایی از عشایر کرد تحت فرمان وی قرار گرفتند. همچنین در نتیجه پیوستن خیلی از نیروهای دیگر، نیرویی نظامی به نام #قوای_ملی ایجاد شد. شهر صحنه، به عنوان مرکز ستاد فرماندهی مهاجرین انتخاب شده و نظام‌السلطنه در آنجا مستقر شد. انتخاب کرمانشاه بدین سبب بود که این شهر به عثمانی‌ها نزدیک بود و امکان حمایت عثمانی از مهاجرین و دولت آنها فراهم بود. از سوی دیگر کرمانشاه، پایگاه آلمانی‌ها در غرب ایران به‌شمار می‌رفت، و شونمان، دیپلمات آلمانی که در کرمانشاه اقامت داشت مامور حل اختلافات عشایر کرد با نیروهای عثمانی، به منظور اقدام مشترک علیه نیروهای روسیه بود...(۲)
◀ در پنجم فوریه ۱۹۱۶، نظام‌السلطنه به اتفاق دکتر راسل، وزیر مختار آلمان از صحنه، وارد کرمانشاه شدند. همزمان با استقرار نظام‌السلطنه در شهر کرمانشاه، وکلای مهاجر که اکثر آنان به کرمانشاه رسیده بودند،‌یک مجلس موقتی به ریاست سید محمد طباطبائی تشکیل دادند. مجلس موقت، دولت را تشکیل داد. دولت موقت در کرمانشاه شروع به فعالیت کرد‌... پس از نه ماه استقرار حکومت ملی در کرمانشاه، بغداد از سوی قشون انگلیس اشغال شد. با سقوط بغداد چون احتمال محاصره قوای عثمانی می‌رفت، موقعیت دولت ملی در جنگ با روس‌ها متزلزل شد و دولت موقت دستور تخلیه کرمانشاه و عقب‌نشینی به قصر شیرین را صادر کرد.
◀‌ روس‌ها به دنبال نیروهای عثمانی، در دسامبر ۱۹۱۵، همدان را اشغال کردند. با پیشروی نیروهای روسیه تزاری به فرماندهی ژنرال نیکلای باراتف، کرمانشاه را در ۲۵ فوریه ۱۹۱۶ تسخیر کردند. در ادامه همین‌که به خانقین رسیدند، خبر شکست ژنرال چارلز تاون شند، فرماندهِ نیروهای بریتانیا در برابر نیروهای عثمانی منتشر شد و روس‌ها پیشروی خود را متوقف کردند. اگرچه روس‌ها به هدف خود یعنی رسیدن به نیروهای بریتانیا نرسیدند، اما دولت موقت در کرمانشاه سقوط کرد و مهاجرین به قصر شیرین و از آنجا به عثمانی گریختند.(۳)؛ کرمانشاه تا فوریه ۱۹۱۷ در اشغال روسیه تزاری باقی ماند. در این زمان با وقوع انقلاب فوریه ۱۹۱۷، نیروهای روس شروع به عقب‌نشینی کردند... در پی سقوط کرمانشاه، عبدالحسین میرزا فرمانفرما، رئیس الوزراء وقت، به نشانه اعتراض به اقدام روس‌ها، از سمت ریاست دولت کناره‌گیری کرد.. ♦️منابع:
۱. حکومت موقت ایران، در کتاب ایران و جنگ جهانی اول آوردگاه ابردولت­‌ها، منصوره اتحادیه، ترجمه حسن افشار و ویراستاری تورج اتابکی، تهران، ماهی، ۱۳۸۶.
۲. جایگاه ایران در استراتژی آلمان، در ایران و جنگ جهانی اول: مجموعه مقالات سمینار، علی رحمانی، ص۱۴۶-۱۳۱، تهران: وزارت امور خارجه، ۱۳۸۰.
۳. بالا، ص۱۴۴-۱۴۳.