قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع

نقش قبایل عرب در تحولات اجتماعی قرن اول هجری قمری بر پژوهشگران تاریخ اسلام و اهل تحقیق پوشیده نیست. ساخت اجتماعی جامعه ی اسلامی در قرن نخستین هجری ساختار قبیله ای داشت . به همین سبب رخدادها و حوادث پس از رحلت رسول الله (ص) از جمله واقعه ی سقیفه و فتوح اسلامی رنگ قبیله ای به خود گرفت. ادامه ی این روند به اختلافات سیاسی و اجتماعی دامن زد و در شکست یا پیروزی گروههای داخلی درگیر جنگ در جامعه ی اسلامی مؤثر افتاد. قبیله ی هَمْدان یکی از قبایل یمنی است که دارای سابقه تمدنی و حکومتی در پیش از اسلام در سرزمین یمن می باشد. برخی از مشاهیر و بزرگان این قبیله پس از غزوه ی تبوک به حضور رسول خدا (ص) رسیدند و از اسلام خود و قبیله خبر دادند. حضور حضرت علی (ع) در میان آنها، اسلام گسترده و دسته جمعی آنها را در سال دهم هجری در پی داشت که این حضور سنگ بنایی در گرایش این قبیله به سوی اهل بیت علیهم السلام وتشیع بود. پس از رحلت رسول خدا (ص) و واقعه ی رِدّه، قبیله ی همدان بر اسلام استوار ماندند و در فتوحات اسلامی در شمال و شرق به همراه قبایل دیگر شرکت کرد. در نبرد جَمَل و سپس صفیّن در کنار امام علی (ع) بودند و در صف بندی عراق و شام به صورت گسترده از امام علی (ع) حمایت کردند و یکی از قبایلی بود که به رشد و گسترش تشیع کمک نمود. در قیام امام حسین (ع)، ده نفر از 34 تن یاران یمنی امام حسین (ع) از قبیله ی همدان بودند که با شناختی عمیق و آگاهانه به این انتخاب دست زدند. این گرایش به خاندان اهل بیت علیه السلام و تشیع از سوی همدانیان با حضور در قیام مختار که شعار خونخواهی امام حسین (ع) را سر داد نیز مشاهده می گردد که از مهمترین دلایل آن حضور حضرت علی (ع) در میان قبیله ی هَمْدان در یمن، حضور صحابه ی رسول خدا (ص) و یاران علی (ع) در کوفه در سالهای اولیه تأسیس این شهر و سپس چهار سال خلافت امام علی (ع) در کوفه بود که همدانیان زیادی در این شهر سکونت داشتند و از برنامه های امام علی (ع) حمایت می نمودند. این رساله بر آن است تا نقش قبیله ی هَمْدان را در تحولات تاریخ اسلام و تشیع در قلمرو اسلامی در قرن اول هجری قمری مورد بحث قرار دهد. نخبگان فرهنگی این قبیله همچون حارث بن اَعْوَر، ابواسحاق سبیعی ، حسن بن صالح ، عبد خیر بن یزید همدانی و ... در تدوین و گسترش معارف اسلام و تشیع نقش گسترده ای داشتند.