خیاو یا مشکین شهر

✔در پیرامون مشگین‌شهر سنگ‌نبشته‌ای به زبان پارسی میانه منسوب به شاپور دوم ساسانی وجود دارد. سنگ‌نبشته مشگین‌شهر در ۱۵۰ متری غرب قلعه‌کهنه در کمرکش ارتفاع غربی دره نوروز یاماجی در درون باغ نوروز قرار دارد. این سنگ‌نبشته امروزه به خاطر ویرانگری گنج‌جویان تقریباً از میان رفته‌است ولی نوشته‌های آن بررسی و ترجمه شده‌است. مضمون این نوشته در مورد فرمان و تاریخ ساخت قلعه‌کهنه‌است که به فرمان نرسه‌هرمزد نوشته شده‌است. خیاو ،از دیر باز گذرگاه و پناهگاهی برای سوداگران و درماندگان بود. در سده های اولیه اسلامی مجاهدان و از جان گذشتگانی بودند که در سبلان سنگر می گرفتند. هرگوشه این سامان ، نشانه هایی از آن روزها را به یادگار دارد. حتی زمانهایی دورتر از آن روزگار ، مدنیتی ناشناخته و بزرگ در این حوالی بوده که همچنان دست نخورده زیر خاک مدفون است. « خیاو » در حاشیه سرزمینی افتاده است که روزگاری به اسم « آران » مشهور بود. این منطقه زبانی ویژه داشت که تا سده چهارم هجری با همه شگفتیها و آمیختگیهایش پایدار بود. سکه های به دست آمده از منطقه ، متعلق به چند دوره تاریخی به فاصله زمانی کوتاه و دراز و بیشتر مربوط به زمان اتابکان آذربایجان است. نخستین سکه ای که تازیان در آران زده اند متعلق به سال 90 هجری است...