رسائل خواجه عبدالله انصاری

به اهتمام: سلطان حسین تابنده گنابادی

در مورد کتاب رسائل خواجه عبدالله انصاری باید به نکاتی اشاره کرد: ظاهرا خواجه عبد الله انصارى نخستین نویسنده‌اى است که نثر فارسى را در بیان معانى شعرى با تمام مشخصات و تکلفات آن به کار برده است. در این قبیل آثار نثر او عبارت است از قطعاتى متقابل و متوازن که در آن فقط در مواردى معدود براى ربط افکار و معانى ممکن است قطعه‌اى بدون قرینه در رشته کلام آورده شود. علاوه بر این‌ باید افزود که پیر هرات از آیات و احادیث نیز در قرینه‌هاى سجع بسیار استفاده کرده است و این امر با توجه به اقتباس آیات و احادیث در نثر فارسى تا دور خواجه عبد الله انصارى با چنین پیمانه‌اى و با مراعات دقایق خاص فنى سابقه نداشته است زیرا در گذشته آیات و احادیث در ضمن نثر به عنوان شاهد و سند یا به گونه‌اى که تأیید مطالب پیش گفته باشد، درج مى‌شده است و به جنبه‌هاى زیبایى و آرایش کلام توجه نمی شده است. همچنین پیر هرات در زمینه استعمال شعر در نثر فارسى و مراعات مناسبت‌هاى مختلف راهگشاى آیندگان بوده است یعنى وى در عین ایجاد پیوندهاى فنى میان شعر و نثر و استفاده از آن در تکمیل معنى، توصیف، تأیید، نظیره‌سازى و مانند آن دایره استعمال آن را که پیش ازین تنها براى تأکید و استشهاد به کار مى‌رفت، گسترش داد و همین‌طور از انواع قالب‌هاى شعر فارسى در رسائل خویش براى بیان معانى گوناگون و متناسب با ساختمان رساله‌ها که هر یک داراى ویژگى خاص است استفاده کرده است. با توجه به تاریخ تطور نثر فارسى و دور زندگانى خواجه عبد الله انصارى و آثار او، باید وى را پدیده ای استثنایى به شمار آورد زیرا آنچه را که او در نثر فارسى در سده پنجم هجرى انجام داد پیش از او سابقه نداشت و پس از او نیز تا اواخر سده هفتم نظیرى نیافت. این کتاب به همراه توضیح و تقسیرهایی به همت سلطان حسین تابنده گنابادی در سال 1319 در تهران به چاپ رسیده است.