مزارات خوی

از دیرباز محل دفن رجال دینی، سیاسی و عرفانی و نیز حکیمان و شاعران و همهٔ کسانی که به نحوی در سال های حیات به نحوی منشأ خدمات و خیرات برای جامعهٔ خود بوده اند، مورد توجه مردم بوده است؛ به گونه ای که با ساخت بارگاه بر روی قبر آن افراد، ضمن آن که اسبابی پدید می آوردند تا آن قبر از بین نرود و یاد و خاطرهٔ شخص مدفون فراموش نشود، به علاوه، به زیارت او نیز میرفتند وحاجات خود را به واسطهٔ او از خداوندشان طلب می کردند. این گونه بود که «مزار» (محل زیارت و دیدار) پدید می آمد که بعضاً مورد احترام مردم منطقه ای وسیع می گشت. اما گذر زمان و بروز حوادث ویران گر طبیعی و سیاسی گاه باعث از بین رفتن این مزارات و نشانه های اشخاص مدفون در آنها می شد. از این رو افرادی از فضلا و مطلعین سعی می کردند با تألبف کتاب هایی، مانع از فراموشی یاد و نام آنان و حتی محل دفن شان شوند که این چنین تألیفاتی بیشتر به «مزارات» شهرت یافتند.
این کتاب ها علاوه بر کاربرد اصلی خود، از سویی نوعی تاریخ محلی نیز به شمار می رفته اند که در برگیرندهٔ بسیاری از اخبار و روایات و آگاهی ها دربارهٔ حیات فرهنگی و اجتماعی محل مورد بحث بوده اند. از میان این گونه کتاب ها می توان به تذکرة الاولیا اثر محرابی دربارهٔ مزارات کرمان، مقصد الاقبال سلطانیه (مزارات هرات)، تذکرة القبور (مزارات اصفهان)، تاریخ ملازاده (مزارات بخارا)، قندیه و سمریه (تاریخ مزارات سمرقند)، روضات الجنان و جنات و الجنان اثر حافظ حسین کربلایی، روضة الاطهار اثر محمد امین حشری تبریزی و منظرالاولیا اثر محمّد کاظم تبریزی (در تاریخ مزارات آذربایجان و خصوصاً تبریز) اشاره کرد.