عدالت اجتماعی

گروه نویسندگان

عدالت و تحقق آن یکی از اهداف آرمانی مصلحان در تمام طول تاریخ بوده است، با این وجود اجماعی در مورد این مفهوم وجود ندارد و اندیشمندان به طرق مختلف سعی در تبیین و تشریح آن داشته‌اند. در عین حال تقسیم‌بندی‌های متعددی که در مورد مفهوم عدالت صورت گرفته از جمله اجتماعی، اقتصادی، حقوقی و سیاسی به معنای تفکیک کامل حوزه‌های عدالت نیست و تحقق هر یک بدون دیگری امکان‌پذیر نیست. در این پژوهشنامه بعد اجتماعی عدالت و چگونگی تحقق آن مورد توجه قرار گرفته است.
از عدالت اجتماعی نیز تعریف واحدی وجود ندارد. برخی عدالت اجتماعی را به معنای کاهش نابرابری‌های موجود در زمینه قدرت سیاسی، پایگاه اجتماعی و برخورداری از منابع اقتصادی عنوان کرده‌اند. گروهی نیز آن را توزیع قابل دفاع سودها یا پاداش‌‌ها در جامعه می‌دانند. با این وجود، هیچ کس نسبت به اصالت و حقانیت عدالت اجتماعی تردیدی ندارد و دستیابی به آن، یکی از اساسی‌ترین اصول نظام‌های اجتماعی است. بدون تحقق عدالت اجتماعی، حفظ وحدت ملی و مشروعیت نظام سیاسی امکان‌پذیر نیست.
با توجه به اهمیت مقوله عدالت اجتماعی در قالب چندین مقاله، تلاش شده است ابعاد مختلف این مسأله مورد بررسی قرار بگیرد. مقاله «بررسی مفهومی عدالت اجتماعی» با ارائه تعاریف سنتی از این مفهوم، عدالت را بدون توجه به تفاوت‌ها و مشارکت‌های مردمی امکان‌پذیر نمی‌داند. نویسندگان تلاش کرده‌اند به طرح مفهوم عدالت در تئوری‌هایی بپردازند که رفع تبعیض‌ها و سرکوب‌های موجود و توجه به افزایش توانمندی افراد و گروه‌های مختلف اجتماعی را شرط تحقق عدالت اجتماعی عنوان کرده‌اند.
مقاله «نهادهای مدنی به عنوان سرمایه اجتماعی و عدالت اجتماعی» با هدف توضیح نقش سرمایه اجتماعی (نهادهای مدنی) در بسط عدالت اجتماعی تدوین شده است. فرضیه نویسنده این است که قابلیت‌های بالای نهادی نهادهای مدنی، برقراری عدالت اجتماعی را امکان‌پذیر می‌سازد. بنابراین تدابیر نهادی در سطح نهادهای مدنی و اجتماعی، ارجحیت بیشتری نسبت به تدابیر دولتی در زمینه رفع نابرابری‌های اجتماعی دارند.
«عدالت اجتماعی در برنامه‌ریزی فضای جغرافیایی»، عنوان مقاله دیگری است که با مفروض قرار دادن لزوم توجه به عدالت اجتماعی در برنامه‌ریزی‌های جغرافیایی، تعیین شاخص‌های مورد نظر، به بررسی وضعیت عدالت اجتماعی در برنامه‌ریزی‌های جغرافیایی ایران پرداخته است.
در مقاله «عدالت اجتماعی از منظر جان رالز» به تشریح دیدگاه رالز در مورد عدالت پرداخته شده است. نویسنده آراء و نظریات جان رالز را به دو دوره تقسیم کرده است. دوره اول با چاپ کتاب «نظریه‌ای در مورد عدالت» در سال 1971 آغاز می‌شود که در آن رالز اصول عدالت خویش را به عنوان یک نظریه اخلاقی که باید پایه و اساس هر ساختار اجتماعی عادلانه قرار گیرد، معرفی می‌کند. اما در دوره دوم (1993)، نظریه عدالت خود را مناسب‌ترین راهکار سیاسی جهت تکوین نظم اجتماعی در جوامع لیبرال – دموکراتیک مطرح می‌کند.
«کارکردهای نظام تأمین اجتماعی در ایران در بهبود عدالت» عنوان مقاله دیگری است که با توجه به نقش‌های متفاوت تأمین اجتماعی در جامعه، کارکردهای نظام تأمین اجتماعی در بهبود عدالت اقتصادی ـ که از مظاهر اصلی عدالت اجتماعی محسوب می‌شود ـ را از دو بعد هزینه و درآمد مورد بررسی قرار داده است. براساس نتایج حاصله، توسعه بیمه‌های اجتماعی چه به صورت توسعه بیمه‌های غیرزندگی و چه به صورت توسعه بیمه‌های زندگی باعث کاهش نابرابری می‌شوند.
نویسنده مقاله «نابرابری درآمدی و مخارج دولت» نیز به بررسی اثرات مخارج دولت بر نابرابری درآمدی پرداخته و نتیجه گرفته است که افزایش مخارج امور اقتصادی و بهداشتی دولت، موجب افزایش نابرابری درآمدی شده است، اما مخارج آموزش عمومی و آموزش عالی و تأمین اجتماعی و بهزیستی از جمله مخارج دولتی هستند که موجب کاهش نابرابری درآمدی شده‌اند.
«عدالت اجتماعی در جامعه چندفرهنگی: تجربه‌ای از انگلستان» عنوان مقاله ترجمه شده‌ای است که به طرح مفهوم جدید عدالت اجتماعی می‌پردازد. نویسنده معتقد است: عدالت اجتماعی نباید نسبت به فرهنگ و جنسیت بی‌توجه باشد. اما شواهد حاکی از آن است که اغلب دولت‌ها به این مسأله بی‌توجه بوده و عملاً زمینه بی‌عدالتی را فراهم می‌کنند. وی به عنوان نمونه به بررسی وضعیت اقلیت‌ها در جامعه انگلستان و بی‌عدالتی اعمال شده در مورد آنها می‌پردازد.

فهرست مطالب
پیشگفتار
بررسی مفهومی عدالت اجتماعی/ دکتر سید رضا صالحی و زهرا رضایی
نهادهای مدنی به‌عنوان سرمایه اجتماعی و عدالت اجتماعی/مهدی خلف‌خانی
عدالت اجتماعی در برنامه‌ریزی فضای جغرافیایی/ قاسم کرمی و محمدصادق لطفی
عدالت اجتماعی از منظر جان رالز/ جواد حیران‌نیا
کارکرد‌های نظام تامین اجتماعی ایران در بهبود عدالت اقتصادی/ عزت‌اله عباسیان
نابرابری درآمدی و مخارج دولت/ علی سوری و مصطفی بصیری پارسا
عدالت اجتماعی در جامعه چندفرهنگی: تجربه‌‌‌‌‌‌ای از انگلستان/زهرا رضایی