شبستان

محمود کیانوش، شاعر، داستان نویس و منتقد ادبی معاصر، در یادداشتی که در معرّفی «شبستان» برای انتشار نسخۀ «پی دی اف» آن در «کتابناک» نوشته است، می گوید: «در سال 1339 که من این منظومه را نوشتم، از جملۀ اوّلین شعرهایی که با عنوانهای «منظومه» و نیز «شعر بلند» شناخته شده بود و شهرت یافته بود، یکی «افسانه»، نوشتۀ «نیما یوشیج» بود به تازیخ دی ماه 1301، و یکی «آرش کمانگیر» نوشتۀ «سیاوش کسرایی»، به تاریخ اسفند ماه 1337.
این که «منظومه» در ماهیتِ موضوعی با «شعر بلند» تفاوتی معیّن داشته باشد، بحثِ دیگری است، و من فقط دربارۀ شعر «شبستان» این توضیح را می دهم که در زمان نوشتنِ آن بیست و شش ساله بودم و در این شعر هم از حال و هوای دنیای درونی و فردی خود در موقعیتِ زمانی خود سخن گفته ام، هم از سیر اندیشۀ انسانِ اجتماعی خود در ملاحظۀ اوضاع و احوال جهانی، و به همین سبب این شعر دو بُعد پیدا کرده است:
در یک بُعد آن دریافتهای عاطفی گوینده در شبی از شبهای بیقراری او بیان می شود، و در بُعدی دیگر این شب و شب زنده داری گوینده در موقعیتی از تاریخ جامعۀ محلّی و جامعۀ جهانی می گذرد که دنیا را در چشم دل و آیینۀ اندیشۀ گوینده، با معنای سیاهی و نومیدی و دل گرفتگی، به «شبستان»، «سرزمینِ بی روز» (Nightland) تبدیل می کند.
در چاپ اوّل کتاب، ناشر برای روی جلد از تصویر جایی استفاده کرده بود که در فرهنگ «ناظم الاطبّاء»، به نقل از«دهخدا»، «آنجای از مزگت که در آن عبادت کنند و شبها در آنجا به خواب روند» تعریف شده است. این شما و این «شعر بلند یا منظومۀ «شبستان».