نظم، فضیلت و زیبایی: تاملاتی در هنر و ادبیات

کتاب «نظم، فضیلت، و زیبایی»، چنانکه محمود کیانوش، شاعر، داستان نویس، و منتقد ادبی معاصر، در مقدّمۀ آن می گوید: «تأمّلی است در هنر، و در آغاز، این پدیدۀ انسانی را در خاستگاهِ آن که انسان است، به تأمّل می گیریم...همچنانکه انسان ساخته و پرداختۀ جامعه است، جامعه نیز هیئتی است حاصلِ بسیار عوامل، از جمله عواملِ اقلیمی، تاریخی، فرهنگی، مذهبی، و سیاسی، که با دگرگونیِ یک یا چند تا از آن عاملها، دگرگون می شود. بنابراین، هنر که بیان و تصویر آگاهیهای فرد در جامعه، از برون و درون، در موقعیتهای معیّن است، خود به خود دگرگونی و تحوّل می پذیرد، و نمی توان از این واکنشِ انسان در برابرِ طبیعت و محیط و موقعیت، قواعد و اصولی بر کشید و علمی انتزاعی بنیاد گذاشت، و از آن پس در بحث از هنر، محضاً بر آن قواعد و اصول تکیه کرد، و از حاصلِ بحث در شناختِ عالمانه خرسند بود. به همین دلیل هرگز نمی توان از یک اثرِ هنری خصوصاً، و از هنر عموماً، بحثی آغاز کرد، مگر آنکه رابطه یا روابط آن را با فرد و جامعه برگشود، و آن را در مجموعه ای که خود انعکاسهایی از آن است، بررسید. به همین دلیل اکنون که تأمّلی را در هنر آغاز کرده ایم، هم در آغاز به طرحِ خاستگاه آن که فرد و جامعه است، می پردازیم، و هم در سیرِ گفتار همواره آن را بر زمینۀ انسان بررسی می کنیم، و نظر به جامعیتِ بحث، کاملیتِ انسانِ تاریخی را، که چهره نمای انسان در طولِ آفرینشِ مجدّدِ خود در طبیعت است، از یاد نمی بریم.