تاریخ انقلاب آذربایجان و خوانین ماکو

در مورد انقلابات تاریخ معاصر آذربایجان کتابهای و مقالات کم و بیشی در چندین سال اخیر به رشته تحریر در آمده است که یکی از آنها کتابی است که بسان نویسنده آن نام و یادشان به بوته نسیان و فراموشی سپرده شده است . " تاریخ انقلاب آذربایجان و خوانین ماکو " اثر مرحوم حاج محمد رحیم نصرت ماکوئی المشتهر به " نصرت الملک"می باشد . این کتاب سرگذشت چندان خوبی ندارد . چنانکه مولف کتاب خود در مقدمه نیز صراحتا به این موضوع می پردازد. کتابی که اینک در دسترس است بنا به اظهار مولف مرحوم آن در 88 سال قبل یعنی در سال 1345 هجری در تهران نوشته شده اما در حین چاپ متاسفانه در اثر غفلت گم و گور شده بود تا اینکه مولف دانشمند آن دوباره با مراجعه به حافظه تاریخی و مستنداتی که در دسترس بود مجددا در سال 1373 هجری یعنی در 60 سال قبل به تحریر آن موفق گردیده است .
مرحوم حاج محمد رحیم نصرت اللمک که خود از اعیان و خوانین سرشناس ماکو بود در مقدمه کتاب خویش نسبت به شرح حالش سطوری چند نوشته که اشاره به آنها شاید خالی از لطف نباشد . وی در معرفی خویش می نویسد که " این عبد مذنب خاکپای فقراء حقه الحاج محمد رحیم نصرت ماکوئی ( نصرت الملک ) فرزند مرحوم شیخعلی خان سرتیپ اول ماکوئی فرزند مرحوم محمد علی خان نصرت الدوله امیر تومان ماکوئی فرزند حسین خان سردار ماکوئی فرزند احمد سلطان ماکوئی فرزند مصطفی بیگ صاحب قلعه ماکو از تصادفات لیل و نهار و انقلاب روزگار و آذربایجان مسافرت بطهران پای تخت ایران صانه الله تعالی عن الحدثان نمودیم ." متاسفانه این نویسنده مجهول القدر اشاره ای به تاریخ ولادت یا تحصیلات و اساتید خود نمی نماید .از تالیفات خود سخنی به میان نمی آورد . اما چنانکه می دانیم وی به زبانهای عربی و فارسی در کنار زبان مادری خویش یعنی ترکی تسلط و آشنایی کامل داشت . عبارات مندرج در کتاب موصوف خود حکایتگر این موضوع می تواند باشد. " تاریخ انقلاب آذربایجان و خوانین ماکو " در 94 صفحه و در چاپخانه علمیه شهرستان قم مطبوع گردیده است . مولف کوشیده به غیر از آن چیزهایی که در کتابها نوشته شده مشاهدات و مسموعات خود را نیز بنگارد.
زنده یاد نصرت الملک ماکوئی را چندین کتاب دیگری نیز بود که " جامع التمثیل " یکی از آنها می باشد . کتاب یاد شده در سال 1334 شمسی چاپ گردیده. اولین ضرب المثل این کتاب چنین بود " اللاهینان سازلاشان هامی نان سازلاشار " . ضرب المثل انتهایی کتاب نیز " شورا کنده توخوم سپمه " به انتها می رسد . بعد از صفحه 25 فصل دوم کتاب با عنوان " از هر چمن گلی " شروع می گردد. این جزوه 36 صفحه ای در نوع خود جزء اولین کتبی است که در مورد گفتار نیاکان یا همان آتالار سوزو نوشته شده است . این کتاب گویا پس از تحریر تاریخ انقلاب آذربایجان تحریر گردیده و شاید یک نوع دهن کجی به سیاست های پهلوی دوم در مورد ترک ستیزی و کشتار بی رحمانه و بی دفاع مردم آذربایجان در سال 1325 بود .