البلدان

از مهمترین دانشمندان و مورخان تمدن اسلامی، یعقوبی است که کتب فراوانی را از خود بجای گذاشته است،که مهمترین آن تاریخ یعقوبی است و البلدان، که کتب مرجع تاریخی و جغرافیایی محسوب می شود.
یعقوبی صریحا شیعه بود و طبرى و ابن اثیر باین مطلب تصریح کرده‌اند. یعقوبی از مورخان و جغرافى شناسان بزرگ اسلامى در عصر عباسى دوم بوده است، و در جغرافیا همان بزرگى و تقدم را شایسته است که در تاریخ، و بگفتۀ بعضى مى‌توان او را معلم جغرافیاى مسلمین شمرد، در کتاب دائرة المعارف الاسلامیه  در مادۀ جغرافیا مى‌نویسد: بسیارى از جغرافى نویسان قرون آتیه مانند یعقوبى و بلخى و مسعودى در عین حال مورخ هم بوده‌اند و نیز بسیارى از مصنفات تاریخى داراى فصلهاى مهمى در جغرافیا است.
یعقوبى علاوه بر تاریخ و جغرافى، در علم نجوم تسلط کافى داشته و بدان علاقه‌مند بوده است ، یعقوبى شعر را نیک مى‌سروده و ثعالبى نام وى را بعنوان «احمد بن واضح» در زمرۀ شعراى اصفهان آورده است.

کتاب «البلدان» کامل و تمام بدست ما نرسیده و قسمت مهمى از آن مربوط به بصره و عربستان مرکزى و هند و چین و بیزانس و ارمنستان و عواصم از میان رفته است  و ما در ترجمه جاى افتادگى را نشان داده‌ایم  . البلدان یعقوبى قدیمترین کتاب جغرافیایى عربى است که بدست ما رسیده است.  مأخذ کسانى که تاریخ تألیف البلدان را پس از سیاحت ارمنستان و خراسان و هند و مصر، در سالهاى  ٨٩١ - ٨٩٢  م ( ٢٧٨ - ٢٧٩  ه) ، و در مصر دانسته‌اند، ظاهرا باید گفتار خود یعقوبى باشد که مى‌گوید:
از روزى که سامره بنا شده و مسکون گردیده است تا تاریخ تألیف البلدان پنجاه و پنج سال مى‌گذرد.  
قسمت مربوط به مغرب این کتاب در سال  ١٨۶٠  م به همت دخویه ( ١٨٣۶ - ١٩٠٩  م) de goeje خاور شناس هلندى بچاپ رسید. و نخستین اثرى بود که در دنیا از یعقوبى انتشار یافته است.
تمام کتاب در سال  ١٨۶١  م. به همت جوینبول juynboll مستشرق هلندى بچاپ رسید و منتشر شد.در سال  ١٨٩١  دیگر بار تمام کتاب جزء چند مجلد کتاب جغرافیایى به همت دخویه در لیدن بچاپ رسید.براى چهارمین بار کتاب البلدان از روى یکى از دو چاپ اروپا با مقدمۀ مختصرى و بدون فهرست در مطبعۀ حیدریه نجف بچاپ رسید.
در سال  ١٩٢٧  ترجمۀ فرانسوى البلدان به همت خاورشناس ویت wiet انتشار یافت.

کتاب حاضر ترجمۀ البلدان یعقوبى است و مأخذ کار مترجم چاپهاى اول و دوم دخویه و چاپ نجف بوده است. چاپ نجف در مواردى افتادگى دارد که در حواشى ترجمه جاى آنها را نشان داده‌ام.